در بین شیوه های حل تعارض میانجی گری پراهمیت ترین و کاربردی ترین شیوه است. میانجی گری در نواحی که زندگی گروهی دارند، وجود داشته و هنوز هم دارد. این روش معمولاً در حل اختلافات و تعارضات بین افراد، گروه ها و یا کشور‌ها استفاده می شود. میانجی گری در تعارضاتی که احتیاج به مذاکره طرفین اختلاف دارد، مناسب است. برخی میانجی گری و سازش را هم معنی می داند و این گونه تعریف می کنند که «در سازش و میانجی گری با پا درمیانی فرد ثالثی مشکلات و تعارضات بین طرفین حل می شود». مهم ترین وجه این شیوه، وساطت و مساعدت شخص ثالث در مذاکره بین گروه ها است. در سازش طرفین تعارض از شخص ثالث درخواست کمک دارند تا اختلاف ناشی از روابط حقوقی را به روشی دوستانه حل و فصل کند. از این رو تفاوتی با میانجی گری ندارد. در میانجی گری شخص ثالث نمی تواند اظهار نظر کند و یا نظر خود را بر طرفین تعارض تحمیل کند بلکه سعی می کند با مذاکره آن ها را به یک راه حل دوستانه برساند. به بیان دیگر میانجی گری یکی از راه های حل تعارض است که طرفین به یاری شخصی بی طرف سعی در حل تعارض به روشی دوستانه هستند تا به نتیجه برد- برد برسند. میانجی با هدف کمک به طرفین در رسیدن به نتیجه مطلوب محدودیتی ندارد و نظارت بر شرایط و روند حل تعارض بر عهده طرفین است. میانجی به طرفین تعارض کمک می کند تا مذاکره صورت بگیرد و راه حل های و پیشنهاد های مختلف بیان و مورد بررسی قرار گیرند و در نتیجه اختلاف و تعارض برطرف شود.
میانجی گر کیست و چرا در حل تعارض از آن استفاه می شود؟
میانجی یا میانجی گر می تواند فردی خارج از سازمان و یا فردی معتمد باشد که در زمینه حل اختلافات دارای دانش است، به طور مثال در رشته هایی مانند مددکاری، روانشناسی، حقوق یا جامعه شناسی تحصیل کرده است. میانجی گر یک تسهیل کننده یا بهبود دهنده در حل اختلافات است و برای دستیابی به توافقی مناسب به طرفین اختلاف کمک می کند.
استفاده از میانجی گری برای حل تعارضات و اختلافات مزایای بسیاری دارد از جمله:
صرفه جویی در وقت: استفاده از این روش باعث صرفه جویی در زمان و منابع مالی سازمان می شود.
اختیاری بودن: معمولاً طرفین تعارض ترجیح می دهند از این روش در حل اختلافات خود استفاده کنند زیرا از نظر حقوقی و قضایی مجبور به قبول توافقات نیستند. طرفین با اختیار کامل می توانند به نتیجه مطلوب دست یابند و هیچ اجباری در فیصله دادن به اختلاف و پذیرفتن توافق ندارد.
دوستانه بودن: میانجی گری به جهت اختیاری بودن و نداشتن الزام قانونی، روشی دوستانه و غیر رسمی است و می تواند در خارج از سازمان انجام شود.
محرمانه بودن: مذاکرات و گفتگو‌های میانجی گری برعکس شکایات قانونی، به نحوی محرمانه برگزار می شوند.
بی طرف بودن: از آنجایی که فرد میانجی از بیرون از سازمان انتخاب می شود نسبت به طرفین تعارض بی طرف بوده و در حل تعارض نیز به دنبال دستیابی به نتیجه مطلوب از نظر هر دو طرف می باشد.
آزادی انتخاب: با استفاده از میانجی گری در حل تعارضات طرفین تعارض آزادی بیش تری دارند تا بر اساس اهداف و منافع خود راه حل مناسب را انتخاب کنند و به نتیجه برد- برد دست یابند.
فرایند میانجی گری به چه صورت انجام می شود؟
فرایند میانجی گری بر اساس نوع اختلاف و تعارض و مقررات مربوط به آن متفاوت است. به همین جهت روش ها و دستورالعمل هایی در سازمان های میانجی گری به صورت مشخص تعیین شده است اما می توان به مواردی مشترک اشاره کرد:
- طرفین تعارض به مرکز مراجعه می کنند و بر اساس قوانین ملی و بین المللی میانجی گری صورت خواهد گرفت؛
- پس از مراجعه به مرکز، تمامی ابعاد مسئله مورد بررسی قرار می گیرد و زمان و شرایط میانجی گری مشخص می شود؛
- طرفین اختلاف از بین میانجی های معرفی شده فردی را انتخاب می کنند. آن‌ها نمی توانند از قبل با فردی به منظور میانجی گری موافقت کنند؛
- درصورتی که افراد بر انتخاب شخص میانجی به توافق نرسند مرکز فردی را برای انجام میانجی گری انتخاب خواهد کرد و زمان آن تعیین می شود؛
- ممکن است میانجی ها در صورت نیاز قبل از انجام میانجی گری جلسه‌ای را به صورت فردی یا گروهی برگزار کنند تا به اطلاعات مورد نیاز و یا مدارک و شواهد دست یابند؛
- در جلسه یا کنفرانس میانجی گری هر دو طرف اختلاف باید شرکت کنند. این جلسه می تواند به صورت حضوری و یا غیرحضوری و از طریق ارتباط آنلاین برگزار شود. میانجی سعی می کند با بیان اختلافات نظر خود را در مورد مسئله بیان می کند. سپس در جلسه ای به نام «کمیته ها» که به منظور حل مسئله برگزار می شود، طرفین نظرات خود را بیان کرده و به بررسی آن ها می پردازند.
- پس از پیدا کردن راه حلی مناسب و هم راستا با منافع طرفین، میانجی تفاهم نامه را تهیه می کند.
انواع میانجی گری کدام اند؟
میانجی گری اجتماعی: این نوع میانجی گری به اختلافات بین همسایگان و تعارض های محلی می پردازد. سازمان هایی که چنین اختلافاتی را حل می کنند معمولاً با دادگاه و یا میانجی گری حرفه ای متفاوت هستند. این سازمان ها به تعارضات بین مالک و مستأجر، انجمن ها و دارندگان شغل و کسب و کار کوچک و مصرف کننده تمرکز دارند. برخی از این سازمان ها بدون دریافت هزینه خدمات خود را در اختیار طرفین تعارض می گذارند. این نوع میانجی‌گری ابتدا در دهه 1970 در آمریکا مورد استفاده قرار گرفت.
میانجی گری همتا: این نوع میانجی گری به منظور حل اختلاف بین افراد با وجه مشترک سن یا شغل انجام می‌گیرد. این نوع میانجی گری باعث ایجاد انسجام و یک دستی اجتماعی می شود و فضایی مثبت را در اجتماع مورد نظر برقرار می کند. استفاده از این روش در مدارس از افزایش قلدری ها جلوگیری کرده و مهارت های اجتماعی دانش آموزان را افزایش می دهد و باعث موفقیت بیش تر آن ها در مدرسه خواهد شد. استفاده از میانجی گری همتا در مدارس تأثیر مستقیمی بر کاهش جرائم در مدرسه دارد و مهارت های حل مسئله را در آن ها افزایش می دهد.
میانجی گری تجاری: میانجی گری نخستین بار در امور تجاری به کار گرفته شد و همچنان شایع ترین استفاده آن امور تجاری است. این نوع میانجی گری به اختلافات در فضای کسب و کار می پردازد. یک نوع از میانجی گری های تجاری، میانجی گری خرید نام دارد که به حل اختلافات پس از خرید کالا رسیدگی می کند.
میانجی گری و روش های جایگزین حل اختلاف چیست؟
اصطلاح آ. دی. آر (Alternative Dispute Resolution) به معنی «شیوه های جایگزین حل اختلاف» به عنوان روشی برای حل اختلاف در زمان مواجهه با تعارض بین طرفین می باشد که طرفین مایل به حل اختلاف بوده و برای رسیدن به نتیجه مطلوب از این روش ها استفاده می کنند. در آ. دی. آر طرفین با حسن نیت و خواست خود اقدام به استفاده از این روش ها می کنند.
برخلاف آنچه در دادگاه ها بر اساس مدارک و دلایل ارائه شده انجام می گیرد در این روش ها حل و فصل توسط طرفین انجام می شود و به نوعی قراردادی بین آن ها است. این مفهوم در اواخر دهه 1970 در امریکا به دلیل نا کارآمدی، پرهزینه و غیرقابل پیش بینی بودن دادگاه ها به کار گرفته شد. هدف این روش ارائه راهکاری جایگزین بود تا در زمان و هزینه صرفه جویی شود. این روش پس از گذشت 20 سال در اروپا مورد توجه قرار گرفت.
این شیوه ها می تواند به عنوان روشی سازمان یافته باهدف ایجاد توافق برای حل یک اختلاف به طرفین امکان دهد تا از روش های دیگری نسبت رجوع به دادگاه استفاده کنند. هدف این روش ها حل منازعات به صورت دوستانه با هزینه اندک و تسهیل دستیابی به راه حل، است. از جمله اقسام روش های جایگزین حل اختلاف می توان به داوری و میانجی گری اشاره کرد.
حکمیت یا داوری چیست؟
داوری از قدیمی ترین شیوه های حل تعارضات محسوب می شود. منظور از داوری یا حکمیت رفع تعارضات بین طرفین توسط شخصی حقیقی یا حقوقی است. داوری در خارج از دادگاه صورت می گیرد اما پذیرش نتایج آن الزام آور است و تا زمانی که نقض نشده باشد بر پایه ی مقررات قانونی اجرا خواهند شد. این شیوه باعث می شود تا هزینه و زمان کم تری برای رسیدن به نتیجه مطلوب صرف شود. علاوه بر آن میزان پرونده های قضایی و غیر قضایی نیز کاهش می یابند.
ممکن است در زمان عقد قرارداد طرفین به این توافق رسیده باشند که هنگام بروز تعارض از حکم یا داور استفاده کنند و در برخی موارد نیز ممکن است شخص داور را مشخص کنند. در این صورت در هنگام بروز اختلاف و تعارض طبق توافق انجام شده داور را انتخاب خواهند کرد و اگر در تعیین داور به تفاهمی دست نیابند، داور توسط مرجع قضایی مشخص می شود. در مقابل اگر توافقی در مورد رجوع به داور در هنگام عقد قرارداد نشده باشد در هنگام بروز تعارض طرفین به مراجع قضایی مراجعه خواهند کرد که در این صورت نیز با راهنمایی مراجع قضایی اقدام به انتخاب داور خواهند کرد.
داوری می‌تواند توسط یک فرد (حکم یا داور) و یا چند نفر (هیئت داوران) انجام شود. داوری توسط شخص مورد اعتماد و اطمینان طرفین انجام می شود و از آن جهت که داور می بایست تصمیمی را اتخاذ کند به نوعی قاضی می باشد که سعی در رفع اختلافات بین طرفین دارد.
داوری یا حکمیت و میانجی گری چه شباهت‌ها و تفاوت هایی دارند؟
شباهت ها: داوری و میانجی گری از شیوه های حل تعارض در خارج از دادگاه هستند که به واسطه هزینه و زمان کمتری که صرف حل تعارضات و اختلافات به واسطه ی استفاده از این روش ها می شود، در بین مردم بسیار مرسوم هستند.
علاوه بر آن برای انتخاب هر دو این روش ها در حل اختلافات، توافق طرفین ملاک خواهد بود و الزامی در رجوع به این روش ها در هنگام بروز اختلاف و تعارض وجود ندارد.
تفاوت ها: همان گونه که پیش تر ذکر شد در انتخاب داور ممنوعیت هایی از جمله نسبی و مطلق وجود دارد و طرفین باید در انتخاب داور به آن توجه کنند. درصورتی که در میانجی گری محدودیتی در انتخاب میانجی وجود ندارد و افراد در انتخاب شخص ثالث دارای آزادی عمل هستند.
علاوه بر آن در مورد مسائل مربوط به ازدواج و طلاق و مرتبط با آن می توان از شیوه میانجی گری استفاده کرد درصورتی که در مورد چنین مسائلی نمی توان به داوری رجوع کرد.
مهم ترین تفاوت که می توان میان میانجی گری و داوری بیان کرد میزان اختیارات میانجی و داور است. در داوری، داور همانند قاضی، تصمیم می گیرد و رای صادر می کند. پذیرش این تصمیم و عمل کردن به آن برای طرفین تعارض الزامی قانونی به همراه دارد. درصورتی که میانجی خود تصمیم نمی گیرد بلکه طرفین اختلاف را برای رسیدن به نتیجه مطلوب راهنمایی می کند و تصمیم گیری و انتخاب راه حل بر عهده خود آن ها است. وظیفه میانجی پا درمیانی و ایجاد سازش است و با برگزاری جلسات و فراهم کردن فرصتی مناسب برای ارائه نظرات به طرفین امکان می‌دهد تا اختلافات خود را حل کرده و به دنبال راه حلی مناسب در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر باشند. علاوه بر آن در میانجی گری عمل کردن به راه حل و تصمیم اتخاذ شده الزامی را برای طرفین به دنبال ندارند و طرفین می توانند توافق را شکسته و به آن پایبند نباشند. البته باید توجه داشت که این ویژگی در برخی موارد باعث سوءاستفاده طرفین از این شیوه می شود.
درمقاله حاضر به مبحث میانجی گری پرداخته شد. در ابتدا مفهوم میانجی گری و میانجی بررسی شد. سپس به دلایل استفاده از روش میانجی گری در حل تعارضات اشاره شد و فرایند میانجی گری ذکر شد. همچنین محدودیت های انتخاب داور و تأثیرگذاری موضوعات در انتخاب روش داوری و میانجی گری اشاره شد. در انتها شباهت ها و تفاوت های میان داوری و میانجی گری مورد بررسی قرار گرفت.
