کل جهان هستی یک سیستم است.
خیلی زود یاد می گیریم که اجزای مختلف جهان با هم در ارتباط هستند و روی هم تاثیر می گذارند.حتما درباره ی اثر پروانه ای شنیده اید، شاید اثر پروانه ای مثالی اغراق آمیز از تامل اجزای جهان باشد، اما می دانیم روابطی از این دست وجود دارند. مشکل این است که معمولا برای حل مسائل ما این نکته را فراموش می کنیم و البته سیستم آموزشی نیز نقش مهمی در این فراموشی داشته است.
در این درس می خواهیم با دو رویکرد برای بررسی مسائل یا سیستم ها آشنا شویم.
رویکرد اول سنتز و آنالیز، رویکرد تجزیه و تحلیل است. واژه ی آنالیز (analysis) از ریشه یونانی و به معنای شکستن است. همان طور که از معنای واژه مشخص است در این نوع رویکرد برای حل یک مسئله یا بررسی یک سیستم هر کدام از اجزا به صورت جدا گانه ارزیابی و تحلیل می شوند.
رویکرد دوم از سنتز و آنالیز، ترکیب یا سنتز می باشد. واژه ی سنتز (synthesis) نیز از ریشه ی یونانی و به معنی کنار هم قرار دادن است. در این رویکرد برای بررسی یک سیستم، رابطه ی بین اجزا و چگونگی ارتباط و تعامل آن ها با یکدیگر در نظر گرفته می شود.
رویکرد آنالیز در طول تاریخ کمک شایانی به بشریت کرده وهنوز هم برای بقا و پیشرفت بشر ضروری است. اما این رویکرد به تنهایی نمی تواند پاسخگوی نیاز انسان در این جهان پیچیده باشد و اگر در کنار آن از رویکرد ترکیب استفاده نشود، احتمالا نتایج بدست آمده نامطلوب خواهند بود.
رویکرد آنالیز زمانی میتواند کاملا مفید باشد که اجزای یک مجموعه با هم ارتباط زیادی نداشته باشند و بتوان تعامل و تاثیرات آن هارا مشخصا اندازه گیری کرد. مانند تعمیر وسایل مکانیکی ساده. وقتی یک رادیو کار نمی کند احتمالا می توان با تعویض یا تعمیر یکی از اجزای آن مشکل را حل کرد. اما با مشکلاتی از قبیل آلودگی هوا، گرمای زمین، خطر انقراض گونه های گیاهی و حیوانی، ترافیک سنگین شهری، وقوع جرم در جامعه و …. نمی توان به دنبال یک جز از این سیستم های پیچیده گشت. چه بسا اگر با رویکرد آنالیز به این دست مشکلات بنگریم وضعیت از آنچه هست بد تر شود.
فرض کنید تعداد گربه های ولگرد در شهر زیاد شده است. برای حل این مشکل شهرداری تصمیم می گیرد گربه ها را بکشد. در رویکرد آنالیز چنین اقدامی منطقی به نظر می رسد . اما با گذشت زمان نتیجه ی چنین اقدامی زیاد شدن موش ها در خیابان هاست. چرا که گربه ها به اندازه ی کافی برای شکار موش ها وجود نداشتنند.
برای تقویت مهارت بررسی مسائل با رویکرد ترکیب و بدست آوردن نگرشی سیستمی ، دو ویژگی کلیدی که پیتر سنگه (Peter Senge) برای این کار معرفی میکند را بررسی میکنیم.
در نگرش سیستمی باید به دو مسئله توجه ویژه داشت:
- تعامل و تاثیرات اجزای سیستم روی یکدیگر (interdependency)
- تاثیرات اقدامات در بلند مدت
- پیدا کردن روابط درونی بین اجزای یک سیستم گاهی بسیار ساده و گاهی کمی دور از ذهن و پیچیده تر است. برای مثال رابطه ی بین دود کارخانه ها و آلودگی هوا بسیار واضح تر از رابطه ی خریدن کتاب و فیلم ها (بجای دانلود کردن) و رونق اقتصادی و فرهنگی است.
سردرد شما ممکن است به خاطر ضربه ای باشد که در تصادف به آن وارد شده یا به خاطر کم شدن میزان آب بدنتان یا به دلیل عفونی بودن یکی از دندان هایتان. در دنیای پزشکی اگر چنین مسائلی در نظر گرفته نشوند و مشکلات هر عضو را فقط در همان عضو بررسی کنند احتمالا بسیاری از تشخیص ها اشتباه خواهد بود
ویژگی دیگر نگرش سیستمی نگاه به آینده و بررسی تاثیر اقدامات در آینده است. گاهی اوقات برای رفع یک مشکل از راه حل هایی استفاده می کنیم که در کوتاه مدت مشکل را حل می کنند (حد اقل ظاهرا) اما در طولانی مدت تاثیراتشان مخرب است.
برای اینکه درک بهتری از مفهوم سیستم، نگرش سیستمی و تعامل اجزای سیستم با یکدیگر بدست بیاورید پیشنهاد می کنم کلیپ ویدویی زیر به نام بالانس را مشاهده کنید.
تمرین:
استفاده از رویکرد های آنالیز و ترکیب را در زندگی شخصی یا کاری خود مورد بررسی قرار دهید. نمونه ای را پیدا کنید که برای حل مسئله ای از رویکرد آنالیز استفاده کردید و تاثیر آن بر جنبه های دیگر زندگیتان و یا تاثیرش در طولانی مدت به نفع شما نبود. آیا می توانستید با کمک رویکرد ترکیب راه حل دیگری پیدا کنید که این مشکلات را نداشته باشد؟
