فناوری اطلاعات و ارتباطات جهان امروز را با سرعت بیش تری به سمت تحول در عرصه های اقتصادی و اجتماعی سوق داده و جوامع بشری را به یک جامعه اطلاعاتی تبدیل کرده است. در چنین جامعه ای دسترسی به دانش و استفاده از آن نقش مهمی در پیشرفت آن ها ایفا می کند. علی رغم افزایش جمعیت و فاصله فیزیکی بین انسان ها، به وسیله فناوری اطلاعات و ارتباطات می توان از اوضاع و اتفاقاتی که در هر سوی از جهان رخ می دهد آگاه شد و این مهم به واسطه وجود رسانه امکان پذیر شده است. می توان گفت که رسانه ابداعی شگفت آور در این عصر است که به سرعت در بین افراد جامعه جای گرفته و همواره در حال توسعه است.
بی شک تمامی کشورها از رسانه برای رساندن پیام خود در ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی استفاده می کنند. «کارلون»، رسانه را دروازه ای می داند که فرهنگ را به افراد منتقل می کند. رسانه ها با حکمرانی در عصر کنونی، زندگی بشر را متحول ساخته و با انتقال پیام های خود به انسان ها، سعی دارند بر رفتار و دیدگاه آن ها تأثیر بگذارند. از این رو قدرت های بزرگ رسانه را ابزاری برنده برای تحمیل اراده ی خود بر جوامع بشری دانسته و از آن به سود خود استفاده می کنند.
رسانه چه مفهوم و جایگاهی دارد؟
همان طور که پیش تر گفته شد رسانه ابزاری برای نقل و انتقال اطلاعات، دانش، افکار و ایده محسوب می شود و نقش و جایگاه آن به گونه ای است که نمی توان آن را از زندگی حذف کرد و کسب موفقیت در هر حوزه ای بدون حضور آن امکان پذیر نیست. رسانه تنها ابزاری برای سرگرمی تلقی نمی‌شود چرا که در اکثر فعالیت‌های فردی و اجتماعی انسان کنونی نقش دارد و بر افکار عمومی تأثیر قابل توجهی دارد. از دیدگاه مک کوایل، رسانه با تولید، بازتولید و توزیع معرفت رابطه‌ای معنادار بین نمادهای تولید شده توسط آن و تجربه آدمی ایجاد کرده است. رسانه همچنین می‌تواند به عنوان وسیله برای ایجاد بحران تلقی شود که گاه به دنبال کاهش ویا افزایش بحران است. از جمله این ابزارها رادیو، تلویزیون، روزنامه، مجله، ماهواره و اینترنت می‌باشد که وسایل ارتباط جمعی محسوب می‌شوند.
وسایل ارتباط جمعی چه جایگاهی در زندگی انسان دارند؟
وسایل ارتباط جمعی یا رسانه‌های جمعی ابزارهایی ارتباطی بوده که مورد توجه افراد زیادی هستند. رسانه جمعی با کمک سه صنعت فیلم سازی، مخابرات و رایانه ایجاد شده و پیام خود را به آسانی برای تمامی انسان‌ها ارسال می‌کند. این ابزارها شبانه روز فعالیت می‌کنند تا هر آن چه که فرد نیاز دارد و حتی فراتر از درخواست او، در اختیارش قرار دهند. این وسایل همواره فعال و پویا هستند و بر یکدیگر تأثیر گذاشته و با هم در رقابت‌اند. رسانه‌های جمعی با انتشار وقایع اجتماعی به انسان در شناخت بهتر محیط زندگی کمک می‌کنند و باعث می‌شوند فرد با آگاهی، نیازهای فردی و جمعی خود را برآورده سازد.
انسان زمانی که از اطلاعات کافی برخوردار باشد می‌تواند از قابل اطمینان‌ترین و بهترین امکانات استفاده کند. وسایل ارتباط جمعی با دارا بودن بیشترین تأثیر در فرهنگ جامعه، نقش مهمی در ایجاد عادت و دگرگونی در رفتار افراد دارند. رسانه‌های جمعی نه تنها اطلاعات مورد نیاز برای زندگی در جامعه را در اختیار انسان‌ها قرار می‌دهند، بلکه خود نیز تعیین کننده ارزشها و اطلاعات و آگاهی مورد نیاز جوامع هستند. این ابزارها همانند پلی میان زندگی خصوصی فرد با جامعه اطراف او عمل می‌کنند و جامعه هدف از آن به عنوان یک منبع آموزشی و آگاهی دهنده استفاده می‌کنند و برای کسب مقبولیت و پایداری از سوی مخاطب باید بر پایه‌ی معیارها و ضابطه‌های ارزشی و اصول اخلاقی جامعه استوار باشند.
افراد نسبت به موقعیتی که در آن هستند و محتوایی که به آن نیاز دارند از رسانه‌های مختلف استفاده می‌کنند. مثلاً برای اطلاع از مسائل سیاسی و اجتماعی از روزنامه و خبرگزاری‌ها استفاده می‌کنند و برای سرگرمی و گذراندن وقت خود با اطرافیان ممکن است از رسانه تلویزیون و یا سینما استقبال کنند. به نوعی می‌توان اینگونه بیان کرد که ظرفیت و گنجایش هر رسانه با رسانه دیگر متفاوت است و رسانه‌ها شایستگی و توانایی خاصی برای انتقال پیام خود دارند.
اعتیاد به رسانه چه اثراتی را در بر دارد؟
زمانی مک لوهان جهان را متأثر از رسانه‌های جمعی دانست و آن را به صورت دهکده‌ای جهانی تصور کرد و بر این باور بود که این ابزارها باعث ایجاد نسلی نو در تاریخ انسان‌ها می‌شوند و به کمک این ابزارها، به خصوص اینترنت، اطلاعات از هر سوی جهان به نقطه‌ای دیگر در آن واحد منتقل می‌شود.
همان طور که پیش‌تر گفته شد رسانه‌ها باعث تغییر رفتار آدمی می‌شوند به نحوی که فردی را که از نظر اجتماعی گوشه گیر و منزوی است به استفاده از رسانه معتاد می‌کنند. اعتیاد به رسانه به گونه‌ای است که فرد نیازمند دسترسی و استفاده مدام از آن هستند و ناکامی در دستیابی به آن باعث از بین رفتن تعادل افراد می‌شود، از سوی دیگر هنگام استفاده از آن، بدون هیچ شک و دو دلی پیام آن را می‌پذیرند. همچنین کنش‌مند بودن را از فرد گرفته و او را به فردی منفعل تبدیل می‌کنند که هم سو و هم جهت رسانه است. این هم سویی را می‌توان در افزایش خشونت در جامعه‌های شهری و صنعتی و رسانه‌هایی همچون سینما و تلویزیون دید. فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی با ارائه خشونت، قتل و جنایت اثر چشمگیری در بدرفتاری نوجوانان و جوانان دارند. وابستگی به رسانه و به ویژه وب، باعث نمایان شدن مسائل بسیاری در افراد جامعه و به ویژه قشر جوان شده است. این رسانه از سویی باعث افت تحصیلی در آن‌ها شده است و همانطور که پیش‌تر ذکر شد با تسلط بر ذهن شان، از آن‌ها افرادی منفعل می‌سازد و آن‌ها را به سمت خلق و خویی پرخاشگر سوق می‌دهد که خود می‌تواند عامل رفتارهایی همچون بزهکاری و ارتکاب جرم باشد. از سوی دیگر این ابزارها بر همبستگی خانواده نیز تأثیر می‌گذارد و به عنوان عامل افزایش اختلافات خانوادگی و طلاق شده است.
در مقاله حاضر بیان شد که فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی بر تحول رسانه‌ها نقش به سزایی داشتند. از این رو در ادامه به بررسی مفهوم رسانه و رسانه‌های جمعی پرداخته شد و سعی شد به تعدادی از آسیب‌های رسانه‌های جمعی و به خصوص اینترنت اشاره شود.
