یکی از راه های بررسی مغز انسان و فعالیت های آن اندازه گیری و ثبت فعالیت های الکتریکی مغز می باشد که آن را الکترو آنسفالوگرافی می نامند که، تکنیک ثبت فعالیت الکتریکی کورتکس مغز از روی جمجمه است. فعالیت های الکتریکی خفیف مغز ایجاد الگوهایی می کنند که به آن ها امواج مغزی گفته شده و مجموعه ثبت شده آن ها بر روی نوار را الکتروآنسفالوگرام می نامند.
امواج مغزی گروهی از کد های طبیعت هستند که در صورت فهمیدن زبان و پیغام آن ها، اسرار گران بهایی در دسترس ما قرار می دهند. فرکانس امواج مغزی از یک سیکل در هر چند ثانیه تا ۵۰ سیکل در ثانیه یا بیشتر تغییر می کند. هر چه فعالیت قشر مغز بیشتر باشد، فرکانس امواج مغزی نیز بیشتر خواهد بود. بیشترین فرکانس مغزی را در هنگام بیداری و اشتغال مغز دریافت خواهیم کرد و کمترین فرکانس امواج مغز را در حالت کما و بیهوشی شاهد خواهیم بود.
چند نوع موج مغزی داریم؟
امواج مغزی را بر حسب فرکانس آن ها نام گذاری می کنند، بر این اساس امواج مغزی به 5 دسته ی آلفا، بتا، تتا، دلتا و گاما تقسیم می شوند.
1.امواج آلفا
در فرد بالغ، هنگامی که عضلات شل و چشم ها بسته شود، ولی شخص نخوابیده باشد، امواجی با فرکانس ۱۳-۸ هرتز در مغز ایجاد خواهد شد که آن ها را امواج آلفا می نامند. این فرکانس نشان دهنده ی الگوی فعالیت مغز در حالت استراحت و آرامش است و هنگامی که کورتکس در حال پردازش اطلاعات بینایی نباشد به وجود می آید.
ریتم اصلی امواج مغزی در هنگام آرمیدگی (ریلکسیشین) و مراقبه ( مدیتیشن ) ریتم آلفا است، پس هر چه در آرامش جسمی و فکری بیشتری فرو می رویم در سطح عمیق تری از حالت آلفا قرار می گیریم و فرکانس امواج مغزی کندتر می شود. امواج آلفا سبب دستیابی به عملکر بهینه، کاهش اضطراب، تقویت سیستم ایمنی، تفکر مثبت، یکپارچگی ذهن و بدن، تعادل هیجانی، درون اندیشی، احساس سرخوشی و آگاهی درونی می شود.
همچنین تحقیقات نشان داده است که ماندن در این وضعیت ذهنی موجب حس و تعلقات معنوی بیشتری می شود و زمانی که احساسات معنوی و دینی بسیار زیادی داریم در این حالت ذهنی قرار داریم.
وضعیت آلفا دارای لذت بخش ترین و آرام ترین حالت بدنی انسان است که در آن وضعیت استرس کاهش می یابد و باعث افزایش آرامش می گردد. یکی از نکاتی که در کنترل ذهن خود باید به آن توجه کنیم، بردن بدن و ذهن خود در وضعیت آلفا است، البته می توانیم از روش های هیپنوتیزم درمانی، مراقبه، دعا و یا تمرکز بر روی خودمان این کار را انجام دهیم، به عنوان مثال، با بستن چشمان خود و گوش دادن به یک موسیقی بی کلام به سفر در دنیای ذهن بپردازیم.
2.امواج بتا
این امواج پر فرکانس ترین امواج مغزی به شمار می روند. هرتز امواج بتا بیش از ۱۴ نوسان در ثانیه است و در حالت بیداری کامل امواج مغز بیشتر از نوع بتا هستند. هنگامی که مشغول انجام کارهای روزمره زندگی مثل تمرکز، توجه و دقت، تفکر و حل مسائل، مذاکره، راه رفتن و رانندگی هستیم امواج مغزی در محدوده بتا قرار دارد.
هر چه انجام این کارها با آرامش بیشتر و تنش کمتری باشد، فرکانس امواج مغزی در محدوده بتا پایین تر می آید و برعکس هرچه کارهای ما با عصبانیت ؛ استرس و اضطراب و تنش همراه باشد؛ فرکانس امواج مغزی به سمت بتا سریع پیش می رود. هنگامی که چشمان ما باز است در محدوده امواج بتا قرار داریم. تعداد زیادی از این داروهای آرام بخش و خواب آور امواج بتای مغزی را زیاد می کنند، در نتیجه آرامش ظاهری و فعالیت قشر مغز این افراد بیشتر خواهد شد.
همچنین گاهی که فرد تحت تاثیر این داروها به خواب می رود به علت تغییر در الگوی امواج مغزی خواب طبیعی نخواهد داشت، البته علت احساس خستگی و کوفتگی و فقدان انرژی این افراد پس از خواب، داروهای خواب آور است.
امواج بتا باعث افزایش آگاهی و تمرکز افراد می شود و تفکر منطقی ما را افزایش می دهد، توانایی مکالمه ما را توسعه می دهد،
باعث ایجاد عزت نفس و در نتیجه آرامش درونی و غلبه بر استرس و اضطراب و کم رویی می گردد.
در زمان عصبانیت و یا ناراحتی، بدون استفاده و کمک از محرک های خارجی باید بتوانیم خودمان را در این وضعیت ذهنی نگه داریم و با چند نفس عمیق و توجه به این نکته که قرار است آگاهانه و بر پای منطق روی کار خود تمرکز کنم در بلند مدت تاثیر آن را دریافت کنیم.
3.امواج تتا
فرکانس امواج تتا بین ۴ تا ۷ نوسان در ثانیه متغییر است. این امواج مغزی در کودکان تا سن ۱۳ سالگی دیده می شود و همچنین در هنگام خواب نیز مشاهده می شود.
این دامنه از موج در خیال بافی و خواب به وجود می آید و باعث ایجاد حالات احساسی، عمیق و اولیه در فرد می شود و احساس ناب آرامش را به وجود می آورد. امواج تتا در زمینه های بهبود بینش و خلاقیت کاربرد دارد.
یکی از راه های تقویت امواج بتا، تحریک حس ششم است.حس ششم در واقع یک نقطه ی تجمع انرژی می باشد که دقیقا در بخش فرونتال مغز در فاصله ی بین دو ابرو واقع شده است. سریع ترین راه تقویت این نقطه سجده می باشد.
4.امواج دلتا
امواج دلتا فرکانسی کمتر از ۳/۵ نوسان در ثانیه دارند که گاهی حتی به یک نوسان در هر ۳-۲ ثانیه نیز کاهش می یابد. این امواج در هنگام خواب عمیق و در زمان نوزادی و یا بیمارهای شدید مغزی دیده می شود.
به عبارتی موج دلتا کند ترین فرکانس مغزی انسان است. در این حالت فعالیت ذهن خودآگاه ما به صفر می رسد و فرماندهی بدن ما در دست ذهن ناخودآگاه ما خواهد بود.
تولید میزان مناسبی از این موج به داشتن یک احساس خوب می انجامد و باعث سرحالی ما می شود. این امواج با بهبود بخشیدن به وضعیت استراحت و خواب شبانه ما ؛ کمک به ترشح هورون رشد نموده و در نتیجه باعث ریکاوری بدن ما می شود.
5.امواج گاما
فرکانسی بین ۴۲ تا ۳۸ هرتز دارد. سریع ترین موج های ذهنی، این امواج هستند. این امواج در زمانی است که درک ما افزایش یافته است و همزمان مشغول چند فعالیت ذهنی هستیم.
محققان دریافتند که عشق باعث افزایش این امواج می شود، پس هر چقدر این امواج بالاتر باشد هوشیاری ما هم بالاتر خواهد بود.
همان طور که دیدیم عوامل بسیار زیادی در استرس و مقابله و مهار کردن آن نقش دارند، در این جا می خواهیم سری به اسلام و تعالیم و روش های اسلامی بزنیم و ببینیم نقش تعالیم اسلامی در این مقوله به چه شکل است؟
فراموش نکنیم چه اسلام، چه مسیحیت و چه هر دین و علم دیگری، تنها برای معنا بخشیدن و قدرت بخشیدن به ذهن ما آمده اند. ذهن ما دائما به دنبال معنا و راه حل است و خوب است ببینیم دیگر مکاتب دنیا چگونه با مسائل مختلف روزانه خود رو به رو شده اند؟
در تعالیم اسلامی روش هایی برای مقابله با استرس و سازگاری با سختی ها ذکر شده است که می توانیم آن ها را در سه بخش روش های شناختی، روش های رفتاری و روش های عاطفی ـ معنوی ارائه دهیم.
روش های شناختی
منظور از روش های شناختی، شیوه هایی است که با شناخت ها، افکار و عقاید افراد سر و کار دارد. در این روش فرد با استفاده از شناخت ها به چگونگی اثر گذاری آن ها با سازوکار شناختی افراد می پردازد.
روش های رفتاری
در روش های رفتاری، دستورات و توصیه های عملی، از جمله اداب و معاشرت و رفتار متقابل و تاثیر آن ها در مقابله با سختی ها بررسی می گردد.
روش های عاطفی-معنوی
در روش های عاطفی ـ معنوی (عبادات)، فرد نوعی ارتباط عاطفی با خدا و اولیای دین برقرار می کند. این روابط می تواند انسان را در مواجهه با مشکلات و حل آن ها مساعدت کند.
