آیا تا بحال در مورد مدل تصمیم گیری PrOACT شنیده اید؟
مدل تصمیم گیری PrOACT چیست؟ (بر اساس کتاب انتخاب های هوشمند Smart choices)
در درس قبل دو سیستم تصمیم گیری را شرح دادیم. در این درس مدل تصمیم گیری PrOACT را که در کتاب انتخاب های هوشمند توسط John Hammond, Ralph Keeneyو Howard Raiffa پیشنهاد شده را بررسی میکنیم. این مدل به ما کمک می کند تصمیماتی که عموما در سیستم 1 گرفته می شوند را با کمک 8 فاکتور، در سیستم2 بررسی کنیم.
مدل تصمیم گیری PrOACT
1. تعریف مسئله
مرحله اول هر تصمیم گیری ای مشخص کردن سوال اصلی است. باید سوالمان را خیلی واضح بیان کنیم تا بتوانیم بهترین پاسخ را برایش پیدا کنیم.
در هنگام ازدواج ممکن است با خود در مورد چند فرد فکر کنیم. اما با کمی تفکر شاید سوال اصلی ما این باشد که اصلا چرا باید ازدواج کنیم؟
ممکن است درگیر انتخاب رشته برای دانشگاه باشیم، اما سوال اصلی این باشد که آیا می خواهیم به دانشگاه برویم یا نه؟
می توانیم از خودمان بپرسیم:
اولین بار چه چیزی باعث شد به این مسئله فکر کنیم؟
چه سوالات دیگری با این مسئله مان به ذهنمان می رسد؟
2. اهداف
قبل از اینکه به گزینه ها فکر کنید باید ببینید آنچه واقعا می خواهید چگونه است. اگر بهترین تصمیم را بگیرید زندگیتان چگونه خواهد شد؟
برای مثال اگر می خواهید برای یک دفتر کار جدید جایی را انتخاب کنید اهدافی که می توانید در نظر بگیرید ممکن است شامل موارد زیر باشد: حداقل زمان رفت و آمد، هزینه ی اجاره و نگه داری پایین، فضای کافی، دسترسی آسان و …
نکته ی دیگری که در این بحث باید به توجه کنید ارزش های شما در زندگی است. ارزش های زندگیتان چگونگی زندگی شما را تعیین می کنند. اگر در کنار خانواده بودن برای شما یک ارزش است احتمالا نباید شغلی را انتخاب کنید که از آنها دور باشید، حتی اگر درآمد خوبی داشته باشد. چراکه آنچه می خواهید در کنار خانواده بودن است.
حتی اگر خواسته هایتان برایتان مشخص است باید نیازی های زیرین آن را پیدا کنید. از خود بپرسید چرا این کار را می خواهم؟
به جواب های اول در پاسخ به چرا قانع نشوید و باز هم از خود بپرسید چرا؟. آن قدر دقیق شوید تا بفهمید واقعا هدفتان از این تصمیم چیست. پیدا کردن اهداف و ارزشهایتان در واقع سنگ محک و معیاری هستند برای مرحله ی بعد: گزینه ها.
3. گزینه ها
در بخش قبل برای مشخص شدن اهداف از سوال چرا استفاده کردیم. در این مرحله برای تولید گزینه ها باید بپرسیم “چگونه؟ “
سعی کنید در این مرحله به ارزیابی گزینه هایی که به ذهنتان میرسد نپردازید و فقط هر ایده ی خامی که به ذهنتان می رسد هرچند هم که در نگاه اول بی ارزش ، غیر ممکن یا ساده لوحانه به نظر برسد ثبت کنید.
محدودیت هایی که برای گزینه ها قائل میشوید را کم تر کنید. برای مثال ممکن است شما به فکر خریدن لپ تاپ باشید اما وقتی این محدودیت ذهنی را بردارید ممکن است به ذهنتان برسد که از یک تبلت به علاوه ی کیبورد جداگانه استفاده کنید.
بعد از اینکه خودتان گزینه های مختلفی را مشخص کردید از دیگران نیز نظر بخواهید. حتما افراد مختلف با تجربیات و مدل های ذهنی متفاوت گزینه های دیگری برایتان پیدا خواهند کرد.
4. مدل تصمیم گیری PrOACT – پیامد ها
بعد از اینکه گزینه هایتان مشخص شد، زمان ارزیابی است. برای ارزیابی گزینه هایتان فرض کنید آن گزینه را انتخاب کرده اید. سپس به آینده بروید و خود را در آن شرایط ببینید.
هرچه در آن شرایط میبینید را توصیف کنید. حتی اگر در این مرحله اهداف دیگری به ذهنتان رسید میتوانید مجددا آن را به لیست اضافه کنید.
شرایط، ویژگی ها و پیامد های هر تصمیم را در آینده ببینید و گزینه هایتان را با هم مقایسه کنید.
میتوانید با گزینه هایتان “برنده به جا” بازی کنید. یعنی دو گزینه را انتخاب کنید و با هم مقایسه کنید. گزینه ی ضعیف تر را حذف کنید و بازی را با گزینه بعدی ادامه دهید.
در انتها چند گزینه که انتخاب از بین آنها برایتان خیلی دشوار بود را مشخص کنید و جدولی از ویژگی هایشان تهیه کنید. برای مثال در جدول زیر چند گزینه برای انتخاب شغل مشخص شده اند و ویژگی های آن را تعیین شده اند.
برای بدست آوردن فهم دقیق تری از پیامد ها می توانید:
- با کسانی که قبلا تصمیمات مشابهی گرفته اند مشاوره کنید . مثلا اگر قصد مهاجرت به یک شهر یا کشور دیگر را دارید حتما کسانی را پیدا کنید که به آن شهر یا کشور مهاجرت کرده اندو با آنها مشورت کنید. (البته دقت داشته باشید که حتما باید اهداف و ارزش هایشان را در نظر بگیرید)
- راه هایی پیدا کنید که در صورت امکان بتوانید پیامد ها را پیش از تصمیم گیری تجربه کنید. برای مثال ممکن است قبل از خرید یک ماشین، نمونه ی مشابهش را برای چند روز اجاره کنید.
- اگر موضوع تصمیم گیریتان کمی تخصصی است ، از متخصصان آن حوزه نظر بخواهید.
- به یاد داشته باشید که برخی پیامد ها غیر قطعی ، غیر دقیق و متغیر هستند (در بخش عدم قطعیت به این مسئله میپردازیم)
5. مدل تصمیم گیری PrOACT – داد و ستد (trade off)
در دنیایی که زندگی میکنیم داشتن همه چیز با هم تقریبا یک رویا به نظر می رسد.
نمی توانیم چیزی را به دست آوریم مگر آنکه در عوض چیزی را از دست بدهیم.
به رابطه ی بین کار و گذراندن وقت با خانواده دقت کنید. نمی توانید یکی از این ها را بدست آورید
بدون آنکه از دیگری کم کنید. اصطلاحا می گوییم بین این دو رابطه ی trade-off وجود دارد.
اما اینکه در این داد و ستد به کدام سمت مبادله بیشتر اهمیت دهید
بسته به اهداف و ارزش های شما دارد و جواب درست یا اشتباهی وجود ندارد.
حالا می خواهیم با توجه به جدول بخش قبل جدول جدیدی بنویسیم و این ویژگی ها را رتبه بندی کنیم.
حالا زمان وزن دهی به اهداف هست. یعنی مشخص کنید کدام یکی از اهداف برایتان از اهمیت بالاتری برخوردار است. برای مثال اگر حقوق و مزایا و ساعت کاری و علاقه به کار برای شما اهداف مهم تری هستند بدون شک شغل 2 مناسب ترین انتخاب است.
6. عدم قطعیت
برخی اطلاعات را میتوان بدست آورد و برخی را نمیتوان. تمام تلاشمان در تصمیم گیری باید بدست آوردن اطلاعات بیشتر و با کیفیت باشد اما برخی اتفاقات و نتایج را نمیتوان پیش بینی کرد. خصوصا در تصمیم گیری های تجاری و در دنیای اقتصاد عدم اطمینان و عدم قطعیت نقش زیادی دارد.
پیدا کردن این عدم قطعیت در گزینه ها می تواند به ما کمک کند تصمیم های هوشمندانه تری داشته باشیم.
در این زمینه می توانید سوالات زیر را از خود بپرسید:
- در چه زمینه ای کمترین میزان اطمینان و قطعیت وجود دارد؟
- نتایج احتمالی این عدم قطعیت چیست؟
- احتمال وقوع این نتایج چقدر است؟
- پیآمد های این نتایج چه خواهد بود؟
7. ریسک پذیری
میزان ریسک پذیری افراد با یکدیگر متفاوت است. آنچه برای یک شخص یک ریسک بزرگ محسوب میشود ممکن است برای شخص دیگر تصمیمی معمولی باشد.
در هنگام تصمیم گیری باید میزان ریسک پذیری خود را بدانید.
واضح است که بهترین گزینه برای انتخاب گزینه ای است که پیامد های بسیار مطلوبی دارد و احتمال وقوع آن نیز زیاد است.
اما در واقعیت چنین گزینه هایی معمولا کمیاب هستند. مشخص کردن میزان مطلوبیت پیامد های یک گزینه و درصد احتمال وقوع آن راه مناسبی است برای انتخاب بهترین گزینه ای که با سطح ریسک پذیری ما همخوانی داشته باشد.
8. تصمیمات مرتبط
یکی از مهم ترین عناصر تصمیم گیری آینده نگری است. اگر تصمیماتمان را فقط بر اساس نیاز های آنی و کنونی خود بگیریم
احتمال اینکه در آینده پشیمان شویم بسیار زیاد است.
چقدر این توانایی را در خود میبینیم که بتوانیم تاثیر تصمیمات خود را در آینده ببینیم؟
تمرین : چند نمونه از تصمیمات نامطلوب گذشته تان را مرور کنید و مشخص کنید که مشکل تصمیم گیریتان در کدام یک از موارد بالا بود.
