واکنش ستیز یا گریز چیست؟ در این مقاله به واکنش ستیز یا گریز می پردازیم.
معرفی واکنش ستیز یا گریز
در درس قبل از دوره مدیریت استرس یاد گرفتیم که استرس چیست؟ در این درس به مباحث ستیز و گریز در استرس می پردازیم. همانطور که احتمالا شنیده اید استرس را با لقب بیماری موزیِ قرن می شناسند. همه مان افرادی را دیده ایم که به خاطر استرس به بیماری های مختلف دچار شده اند.
- افزایش فشار خون
- تضعیف سیستم ایمنی
- افزایش خطر سکته ی قلبی
- پیری زودرس
- افسردگی
- بی خوابی
همگی از آثار استرس هستند. اما چرا باید چنین موجود مخربی در بدن وجود داشته باشد؟
می دانیم که تمام کارکرد های فیزیولوژیک بدن برای بقا ی انسان بوجود آمده اند و تکامل یافتند اما استرس ظاهرا کاری جز تخریب ندارد. البته همه درباره استرس مثبت یا مفید هم شنیده ایم (در درس های بعد به این مفهوم می پردازیم) اما تاثیرات منفی این موجود تخریبگر ظاهرا به قدری زیاد است که به نظر می رسد دقیقا برای از بین بردن نسل بشر بوجود آمده.
شاید بررسی ریشه ی وجود استرس در انسان به ما کمک کند فهم مناسبی از آن بدست بیاوریم و نوع نگرشمان و نحوه ی کنار آمدنمان را با آن تغییر دهیم.
نقش واکنش ستیز یا گریز (fight or flight)
در درس های مختلفی در توانا به این واکنش فیزیولوژیک بدن اشاره شد. اما در این جا به صورت مفصل تر به آن می پردازیم.
بیایید به چند صد هزار سال قبل برگردیم. زمانی که هنوز تمدنی در کار نبود و انسان در دشت ها و جنگل ها و غار ها زندگی می کرد. در چنین شرایطی انسان اولیه در معرض خطر های محیطی بسیاری قرار داشت.
برای فهم واکنش ستیز یا گریز بهتر است از مثال کلاسیک خرس استفاده کنیم.
انسان نخستینی را فرض کنید که در حال قدم زدن در جنگ با یک خرس مواجه می شود.
دو گزینه ی پیش روی اوست، جنگیدن یا فرار کردن.
همانطور که واضح است در چنین شرایطی توانایی ها و منابع انسان برای مواجهه با این چالش بسیار اندک اند و طبق تعریفی که در درس قبل ارائه دادیم چنین موقعیتی باعث بوجود آمدن استرس میشود. اما چگونه؟
در درس تفکر سیستمی چیست ؟ گفتیم که بدن انسان یک سیستم است و هر سیستم هدفی دارد. هدف سیستمِ بدن، بقا است. تمام اجزای این سیستم باید طوری کنار هم کار کنند که این سیستم به هدفش برسد. در سناریو ی بالا مغز انسان چاره ای برای جبران توانایی پایین انسان در مقابله با خطر دارد.
در هنگام فعال شدن واکنش ستیز یا گریز سیستم عصبی سمپاتیک فعال می شود و به تبع آن غده های آدرنال تحریک شده و سبب ترشح آدرنالین و نورادرنالین میشوند. ترشح این هورمون ها باعث افزایش فشار خون، ضربان قلب و سرعت تنفس می شوند.
از آنجایی که در چنین شرایطی سرعت تصمیم گیری، شفافیت ذهنی، قدرت و عکس العمل های سریع مهمترین چیز برای زنده مانند هستند، انرژی از سیستم های غیر ضروری مانند سیستم گوارش برداشته می شود و به ماهیچه ها و مغز جریان میابند.
حتما شنیده اید یا خودتان تجربه کرده اید که اولین عضو بدن که نسبت به استرس واکنش نشان می دهد معده است. بعد از یک مشاجره، یا یک روز سخت کاری، یا یک اتفاق خطرناک، احتمال اینکه درد معده داشته باشید بسیار زیاد است. طبق توضیحات بالا، هضم غذا در چنین شرایطی اولویت بدن نیست.
اصطلاحا بدن در شرایط هوشیار و اضطراری قرار می گیرد. ویژگی های فیزیولوژیک بدن در هنگام این واکنش به شرح زیرند:
- ضربان قلب بالا و تنفس سریع: برای تامین انرژی و اکسیژن مورد نیاز برای واکنش سریع به خطر
- رنگ پریدگی بدن یا سرخ شدن صورت: خون از نقاط سطحی کاسته شده و به ماهیچه ها، دست و پا ها و مغز
- فرستاده می شوند. در اثر پمپاژ خون به سر، صورت سرخ می شود. همچنین توانایی انعقاد خون نیز بیشتر می شود تا در صورت زخمی شدن خون زیادی از دست نرود.
- بازشدن مردمک چشم: در این حالت نور بیشتری وارد چشم شده و به فرد کمک میکند دید واضح تری داشته باشد.
- لرزش: در مواجه با خطر ، عضلات منقبض میشوند و آماده ی حرکت و عمل میشوند (یا برای جنگیدن یا برای گریختن) و این تنش باعث لرزش در بدن می شود.
همانطور که ملاحظه می کنید استرس در چنین شرایطی کمک بسیاری به انسان می کند. اما آیا چنین شرایطی در زندگی مدرن امروزی هم هنوز به ما کمک می کند؟
استرس جزء جدایی ناپذیری از زندگی انسان مدرن شده است. ضرب العجل های مختلف، قسط های عقب افتاده، کلاس های مختلف فرزندان، مشکلات زناشویی، ترافیک، حجم کاری بالا و بسیاری از موارد دیگر باعث شده افراد روزانه سطح بالایی از استرس را تجربه کنند.
این واکنش ممکن است در کلاس درس ، در محل کار ، در خانه یا در یک مکان اجتماعی اتفاق بیافتد. آیا هیچ کدام از گزینه های جنگ یا فرار به کارمان می آیند؟
در این مقاله به واکنش ستیز یا گریز پرداختیم و موارد مهمی را متذکر شدیم.
