می دانید اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک چیست؟ دقت کرده ایم در مکالمه های روزمره مان چقدر از نام اختلال های روانی استفاده می کنیم؟ برای مثال از «افسرده» شدن و«بیش فعالی» و «وسواس» گرفتن و چنین چیزهایی حرف می زنیم.
روانشناس ها بر آن شده اند تا پروژه عظیم «افزایش دانش عمومی درمورد مشکلات روانی» را عملی کنند. دانش عمومی در مورد مشکلات روانی می تواند برای کسانی که با این مشکلات دست و پنجه نرم می کنند و یا برای اطرافیان آن ها بسیار مفید باشد. دسته ای از این مشکلات روانی، اختلالات شخصیت هستند. طبق آمار فقط 9 درصد از جامعه به این اختلالات دچار هستند. کم بودن شیوع این اختلالات و کمبود دانش عمومی درباره آن ها، باعث شده بعضی افراد به درستی ندانند با چه چیزی درگیر شده اند و اگر شخصی اختلال شخصیت داشته باشد، اطرافیانش نه تنها متوجه نمی شوند او مشکلی دارد، بلکه ممکن است فکر کنند که او عمدا برخوردهایی می کند که اعصاب شان را به هم بریزد و این موضوع موجب مشکلات بیشتر و تنش های جدی تر در روابط آن ها خواهد شد. افزایش دانش عمومی در مورد این اختلالات و شناخت بیشتر در خصوص آن منجر می شود که در زمان رو به رویی با فرد بیماری، قادر به درک بهتر او باشیم و دلیل رفتارهای او را درک کنیم. شخصیت نمایشی یا هیستریونیک نمونه ای از این اختلال ها است که در ادامه مطلب به معرفی علائم و تشخیص و راه درمان آن می پردازیم.
اختلال شخصیت به معنی داشتن بعضی از صفت های شخصیتیِ با دوام و غیرقابل انعطاف است که با معیارهای فرهنگی انطباق ندار، این اختلال از دوران نوجوانی یا جوانی فرد شروع می شود و با گذشت زمان تغییر نمی کند و باعث مختل شدن کارکردهای فرد و ایجاد مشکل در زندگی عاطفی، شغلی، روابط بین فردی و دیگر بخش های زندگی اش می شود، این صفات حتی ممکن است باعث رنج و عذاب درون ذهنی برای خود فرد شود، البته داشتن صفت منفی کاملا طبیعی است و هر انسانی ممکن است از ویژگی های منفی خودش ناراضی باشد، اما این رنج و عذاب اصلا شبیه نارضایتی های معمولی نیست، به گونه ای که ممکن است گاهی اوقات زود عصبانی شدن دردسر ساز باشد، اما اگر کسی اختلال شخصیت داشته باشد، در مقایسه با اشخاص دیگر این دردسرها به حدی زیاد می شود که همه ی زندگی اش را تحت تاثیر قرار می دهد، البته با بیشتر شدن مشکلات و سخت تر شدن زندگی، امکان دارد این صفات شدیدتر شوند، اما هرگز کاملا ناپدید نمی شوند.
اختلالات شخصیتی به چند دسته تقسیم می شوند؟
اختلالات شخصیتی به سه دسته تقسیم می شوند.
- این دسته سه اختلال شخصیت پارانوئید، اسکیزویید و اسکیزوتایپال را شامل می شود. رفتار افرادی که به این اختلالات مبتلا هستند غالبا نامتعارف و غریب به نظر می رسد.
- چهار اختلال شخصیت ضداجتماعی، مرزی، نمایشی و خودشیفته در این دسته جای می گیرند و شخصیت افراد مبتلا به این اختلالات معمولا نمایشی، نامتعادل و هیجانی است.
- سه اختلال شخصیت مردم گریز، وابسته و وسواسی-اجباری در دسته آخر هستند. افرادی که به این دسته از اختلالات مبتلا هستند معمولا مضطرب و هراسان هستند.
اختلال هیستریونیک چه ویژگی هایی دارد؟
اختلال شخصیت نمایشی یکی از شایع ترین اختلالات شخصیتی است که در گروه دوم قرار می گیرد و با علائمی مثل خود مهیج سازی افراطی، هیجان و توجه طلبی افراطی مشخص می شود. اشخاصی که به این اختلال دچار هستند در ظاهر فریبنده، با محبت و اهل گفت و گو می باشند، اما غالبا اطرافیان شان آن ها را سطحی و ریاکار می دانند. این افراد ممکن است گاهی به خاطر یک ناکامی کوچک آشوب به پا کنند و یا برای یک رویداد عاطفی به شدت گریه کنند که از دید دیگران هیجانات آن ها مبالغه آمیز، مصنوعی و نمایشی است.
این گونه به نظر می رسد که افراد مبتلا به این اختلال با نمایش دادن برای تماشاچیان ناشناس به دنبال تحسین خودشان هستند، این افراد وقتی با دیگران رابطه برقرار می کنند، بی ملاحظه، پرتوقع، خودمحور و در خود فرورفته می شوند، البته گفته شده که این اختلال در زنان بیشتر از مردان شایع است، با این وجود برخی از پژوهش های همه گیر شناسی حاکی از یکسان بودن میزان ابتلا به این اختلال در زنان و مردان است.
مهم ترین خصوصیت اختلال شخصیت نمایشی، تحریک پذیری و رفتار توجه خواهی بیش از اندازه است. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند به طور دایم به دنبال تائید و تعریف دیگران هستند و اگر کسی به آن ها توجه نکند یا از آن ها تعریف نکنند ممکن است عصبانی و یا ناراحت شوند.
ظاهر و رفتار افراد مبتلا به این اختلال به طور نامناسبی از نظر جنسی تحریک کننده است. ظاهر جسمانی برای این دسته از افراد بسیار مهم است و آن ها مدام برای جلب توجه دیگران از ظاهر جسمانی شان استفاده می کنند و آن قدر در این کار افراط می کنند که زننده و خودنما به نظر می رسند. این رفتار تنها متوجه افرادی نیست که فرد مبتلا به آن ها تمایل جنسی دارد، بلکه فرد مبتلا در انواع گستره ای از روابط اجتماعی، شغلی و حرفه ای رفتاری نامناسب دارد. افرادی که به اختلال شخصیت نمایشی مبتلا هستند، ممکن است در روابط عاشقانه خود برای رسیدن به صمیمیت هیجانی دچار مشکل شوند، آن ها معمولا در روابط شان ناآگاهانه نقش بازی می کنند. افراد مبتلا به این اختلال، معمولا با دوستان همجنس خود رابطه ی خوبی ندارند، چرا که روش بین فردی آن ها از لحاظ جنسی، برانگیزاننده است و همین موضوع تهدیدی برای روابط دوستانه شان به شمار می رود. از طرفی نیاز و درخواست آن ها برای توجه مداوم، باعث بیزاری دوستان شان می شود، چون این افراد وقتی مرکز توجه نباشند، افسرده و پریشان می شوند و حتی ممکن است برای جلب توجه دیگران، تهدید و تظاهر به خودکشی کنند.
سبک گفتاری این افراد به شدت تاثیر گذار و بدون جزییات است. عقیده های افراطی خود را با تیزهوشی عجیبی بیان می کنند، اما دلایل زیربنایی آن ها معمولا گنگ و مبهم است، از آن جا که عقاید آن ها مبتنی بر شواهد نیست و سطحی و به راحتی تغییر پذیر است، افرادی بسیار تلقین پذیر هستند و به آسانی تحت تاثیر قرار می گیرند. بیشتر اعمال این افراد معطوف به کسب رضایت مندی فوری است و در موقعیت هایی که سبب به تاخیر افتادن پاداش می شوند، احساس ناکامی می کنند و قادر به تحمل این شرایط نیستند.
اختلال شخصیت نمایشی به چه دلیلی شکل می گیرد؟
غالبا زمانی که پدر و یا مادر به اختلال شخصیت نمایشی مبتلا باشند، فرزندانشان هم دچار این اختلال می شوند، ولی هنوز دلیل اصلی این موضوع مشخص نشده است. جمع کثیری از متخصصان سلامت روان اعتقاد دارند که عامل وراثتی و تربیتی نقش مهمی در شکل گیری اختلال شخصیت نمایشی دارد، به همین خاطر قسمتی از سبب شناسی این بیماری روحی به آسیب پذیری ژنتیکی باز می گردد، با این وجود ممکن است کودکی که والدینش به این اختلال دچار هستند، رفتارهای والدین خود را بیاموزد.
گاهی ممکن است عواملی مثل نبود تنبیه یا سرزنش در سنین کودکی، توجه غیرقابل پیش بینی از طرف والدین، تشویق هایی که فقط برای رفتارهای خاصی به کودک داده شده و یا توجیه اشتباهات کودک و مثبت نشان دادن آن ها در جمع و رفتارهای مشابه دیگر منجر به بروز دوگانگی در کودک شود و او قدرت تشخیص رفتار اشتباه و رفتار درست را از دست بدهد. رفتار نادرست خانواده ها تا شروع بزرگسالی می تواند با تاثیرگذاری بر کودکان منجر به ظهور اختلال شخصیت نمایشی شود.
چگونه می توان اختلال شخصیت نمایشی را تشخیص داد؟
عاطفی بودن و توجه طلبی بیش از اندازه که پس از بلوغ ظاهر شود و در حوزه های گوناگون بروز پیدا کند، ممکن است حاکی از ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی باشد، همچنین فردی که به این اختلال دچار است، حداقل 5 مورد از علائم زیر را دارد:
- مواقعی که مرکز توجه نیست، اندوهگین است و در مرارت و سختی به سر می برد.
- در ابراز احساسات مبالغه کرده و به نحو اغراق آمیزی نمایشی رفتار می کند.
- بسیار تلقین پذیر است و به راحتی تحت تاثیر افراد و موقعیت‌ها قرار می گیرد.
- احساساتش سطحی است و ابراز احساسش خیلی سریع تغییر می کند.
- عقاید و سخنانش بی ثبات، افراطی، فاقد جزییات و مبتنی بر حدسیات است.
- روابط خود را صمیمانه تر از آن چیزی که در واقع هستند، می پندارد.
- همیشه برای جلب توجه سایرین از ظاهر جسمانی خود استفاده می کند.
- در ارتباط با دیگران، همیشه رفتاری نامناسب به صورت اغواگری جنسی دارد.
تشخیص افتراقی اختلال شخصیت نمایشی چه می باشد؟
اختلال شخصیت های مرزی، خودشیفته، ضداجتماعی و وابسته نیز همانند اختلال شخصیت نمایشی همراه با اختلالات جسمانی، تبدیلی و افسردگی ظاهر می شوند و ممکن است سایر اختلالات شخصیتی با اختلال شخصیت نمایشی اشتباه گرفته شوند، به همین خاطر ضروری است که این اختلالات بر پایه ی تفاوت های موجود در ویژگی های بارزشان از یکدیگر متمایز شوند.
اشخاصی که به اختلال شخصیت ضداجتماعی دچار هستند در گرایش به تکانشگری، سطحی بودن، هیجان طلبی، بی پروایی، اغواگری، همانند افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی هستند، اما افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، درگیر رفتارهای ضداجتماعی نمی شوند و بیشتر در هیجانات خود مبالغه می کنند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی در به دست آوردن قدرت، سود و منفعت یا دیگر رضایتمندی های مادی مهارت دارند، در حالی که افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، در جلب محبت ماهر هستند.
افرادی که شخصیت نمایشی را دوست دارند لطیف و وابسته به نظر می ایند، به این شرط که با این کار بتوانند جلب توجه کنند. در حالی که افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته اگر چه به توجه دیگران نیاز دارند، اما معمولا برای اثبات برتری خود، خواهان تمجید دیگران هستند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته ممکن است مانند افراد مبتلا به شخصیت نمایشی در صمیمیت خود با دیگران مبالغه کنند، اما بیشتر تمایل دارند که بر موقعیت اجتماعی یا ثروت دوستان خود تاکید کنند و از این طریق خود را شخصیتی مهم و برتر تلقی کنند.
کسانی که به اختلال شخصیت وابسته مبتلا هستند مثل مبتلایان به اختلال شخصیت نمایشی برای دریافت تمجید و تائید، به شدت به دیگران وابسته هستند، اما ویژگی های نمایشی، اغراق گونه و هیجانی اختلال شخصیت نمایشی را ندارند.
برخی از صفات اختلال شخصیت نمایشی ممکن است به واسطه ی اثرات مستقیم یک بیماری جسمی روی دستگاه عصبی- مرکزی پدیدار شوند، به همین خاطر باید اختلال شخصیت نمایشی را از تغییر شخصیت ناشی از بیماری جسمانی متمایز کرد، همچنین لازم است که اختلال شخصیت نمایشی را از نشانه هایی که امکان دارد به خاطر مصرف مزمن مواد مخدر به وجود آیند، جدا کرد.
ممکن است بسیاری از افراد صفات شخصیت نمایشی را داشته باشند، اما فقط زمانی که این صفات ناسازگارانه، انعطاف ناپذیر و پایدار باشند و آسیب کارکردی یا پریشانی ذهنی قابل ملاحظه ای را به وجود بی آورند، به عنوان اختلال شخصیت نمایشی به حساب می آیند. اگر فردی علائم اختلال شخصیت نمایشی را داشته باشد، باید از نظر پزشکی و روان پزشکی کاملاً معاینه و ارزیابی شود، در صورتی که علائم جسمانی داشته باشد، چند آزمایش مثل تصویربرداری عصبی یا آزمایش خون نیز انجام می شود تا اطمینان حاصل شود که هیچ بیماری جسمانی باعث به وجود آمدند این علائم نشده باشد. اگر پزشک برای این علائم دلیل جسمانی پیدا نکند، بیمار را به روانپزشک یا مشاور روانشناس ارجاع می دهد. کارشناسان سلامت روان که آموزش های بسیاری برای شناخت و درمان اختلالات روانی دیده اند از ابزارهای مختلفی از جمله مصاحبه و ارزیابی برای سنجش اختلالات شخصیتی استفاده می کنند.
چگونه می توان اختلال شخصیت نمایشی را درمان کرد؟
صفات اختلال شخصیت نمایشی پروسه درمان را برای مبتلایان به این اختلال سخت و گاهی غیر ممکن می‌کند، زیرا این بیماران به هیچ عنوان قبول نمی کنند که مشکل روحی دارند و نیازمند درمان هستند، اما اگر در زندگی با مشکلاتی مثل شکست در رابطه عاطفی و علایم افسردگی ناشی از آن مواجه شوند، بی درنگ برای درمان افسردگی خود به روانشناس مراجعه می‌کنند، در این مواقع درمانگر باید در کنار رسیدگی به مشکلی که بیمار برای آن مراجعه کرده است، به درمان اختلال شخصیت نمایشی نیز بپردازد.
در کل می‌توان این طور گفت که بهترین درمان برای اختلال شخصیت نمایشی، روان درمانی است که با برگزار کردن جلسات روان درمانی بلند مدت انجام می شود. هدف از درمان این است که ترس ها و انگیزه های بیمار در رابطه با نحوه تفکر و رفتارش نمایان شود تا قادر باشد با اطرافیاش تعامل مثبت و سازنده تری برقرار کند، البته برای درمان عوارض جانبی اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک مثل افسردگی و اضطراب در موارد محدودی از داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد اضطراب نیز استفاده می‌شود.
