اختلال خواب و کابوس چیست؟

بسیاری از انسان ها به دلایل مختلف از قبیل مسافرت، استرس و یا مصرف دارو در هنگام خواب دچار مشکل می شوند که مسئله ای طبیعی است و به مرور زمان برطرف می شود، اما اگر این مسائل باعث ایجاد اختلال و مشکل در زندگی ما شود، باعث بروز مشکل در هنگام خواب می شود. انسان در شبانه روز باید هفت الی هشت ساعت بخوابد و به مغز خود استراحت بدهد، اگر این ساعات کم یا زیاد شود مشکلات و اختلالاتی را در خواب فرد به وجود می آورد. اختلالات خواب باعث می شود که فرد به طور مرتب و منظم قدرت و توانایی خوب خوابیدن را از دست بدهد، حال فرقی ندارد که این اختلال به واسطه مشکلی در سلامتی فرد به وجود آمده باشد و یا به جهت استرس در کارهای روزمره. مواجهه با مشکل در هنگام خواب و استراحت در صورتی که به ندرت رخ دهد امری طبیعی است، اما اگر این مسئله هر شب رخ دهد، دیگر طبیعی نخواهد بود. برخی از اختلالات خواب عبارت اند از زیاد خوابیدن، کم خوابیدن، بد خوابیدن، پریدن از خواب و کابوس دیدن.

 علل اختلال در خواب چیست؟

علت های زیادی وجود دارد که باعث می شود افراد در خواب دچار اختلال شوند در ادامه به بررسی چندین روش از این علت ها می پردازیم.

تنش و پریشانی فکریی

یکی از اساسی ترین و مهم ترین دلایل اختلال در خواب تنش و پریشانی ذهن است، در صورتی که این تنش و پریشانی بهبود پیدا نکند و درمان نشود می تواند عامل بروز کابوس های شبانه، راه رفتن در خواب و یا شب اداری در کودکان باشد.

مشکلات تنفسی

 از دیگر عوامل بروز اختلال در خواب مشکلات تنفسی و یا تنگی نفس است. تنگی نفس می تواند به خاطر آلرژی یا بیماری هایی مثل پلیپ و یا بسته شدن راه تنفسی بینی رخ دهد، این گونه مشکلات از انجام تنفس به صورت عادی و راحت جلوگیری می کنند و باعث بروز اختلال در خواب فرد می شوند.

فشارهای روحی و روانی

 از دیگر عوامل ایجاد اختلال در خواب، اضطراب، استرس و فشارهای روحی و روانی است که امکان داشتن خوابی راحت را از فرد سلب می کند.

کابوس چیست و چه زمانی رخ می دهد؟

کابوس نوعی اختلال است که از رویاهای بد و خواب هایی همراه با پریشانی تشکیل شده و منجر به ایجاد استرس و اضطراب خاصی در افراد می شود. در اعتقادات بسیار قدیمی کابوس را برای کودکان به معنی لولوخورخوره تعریف می کردند که تنها با هدف ترساندن کودکان و نه آسیب رساندن به آن ها، شب ها به سراغ کودکان می رفته است. بختک یک رویای ناشناخته همراه با احساسات منفی همانند ترس و اضطراب است. به عبارت دیگر بختک ها خواب های طولانی همراه با ترس و هراس هستند که شخص را از خواب بیدار می کنند. فرد در هنگام بختک دیدن به صورت ناگهانی و با وحشت زیاد از خواب بیدار می شود. گاهی اوقات فرد در هنگام دیدن بختک ناله می کند و یا فریاد و جیغ می زند و از دیگران طلب یاری کرده و از خواب بیدار می شود. شخص پس از بیداری متوجه می شود هر آن چه که اتفاق افتاده تنها یک خواب بوده است. بیشتر کابوس ها در هنگام استراحت و خواب شبانه به سراغ افراد می آیند، اما این اتفاق معمول و همیشگی نیست، بلکه در برخی موارد در بین روز که فرد به استراحت روزانه می پردازد، دچار کابوس می شود. بختک ها در نیمه دوم شب و در خواب REM دیده می شوند، اما اگر خواب های نامطلوب در ابتدای خواب رخ دهند، جزء اختلالات وحشت محسوب می شوند. کابوس ها به صورتی هستند که فرد بعد از بیدار شدن می تواند تمام آن را به شکل کامل و با جزئیات تعریف کند چرا که فرد با دیدن بختک سریعاً از خواب بیدار می شود و لحظه ای طول نمی کشد که از حالت خواب به حالت بیداری می آید. موضوعات بختک ها معمولاً اتفاقات ناگواری است که خود فرد قبلاً تجربه کرده است و یا موضوعاتی که به جسم و سلامتی فرد صدمه می زند، ه مانند پرت شدن از بلندی. بختک ها بسیار فراوان اند و محدود به سن خاصی نمی شوند، پس فرد چه کوچک باشد و چه بزرگ امکان دارد بختک ببیند. کودکان بعد از دو سالگی قادر به دیدن کابوس هستند.

ملاک های تشخیص بختک ها کدام اند؟

• خواب های طولانی، ناخوشایند و تلخی که می توان به راحتی آن ها را به یاد آورد، در صورتی که فراموش کردن آن ها چندان آسان نیست. همان طور که گفته شد کابوس ها معمولاً در نیمه دوم خواب رخ می دهند.
• پس از دیدن بختک و بیدار شدن از آن فرد سریعاً هوشیاری خود را به دست می آورد و می تواند موقعیت خود را تشخیص دهد.
• کابوس باعث تشویش و اضطراب در فرد شده و موجب بروز اختلال در کارکردهای اجتماعی و حتی شغلی او می شود.
• علائم کابوس ها با تأثیر مصرف دارو یا سوء مصرف مواد مخدر مرتبط نیست.
• اختلالات روانی و جسمانی باعث افزایش بروز کابوس می شوند.
• در هنگام دیدن کابوس علائمی همانند تپش قلب، حرکات سریع چشم و تنفس سریع بروز پیدا می کنند.

تحقیقات نشان داده است که جنسیت بر فراوانی و موضوع کابوس ها تأثیر می گذارند، پس معمولاً زنان بیشتر از مردان دچار کابوس می شوند و موضوع و محتوای بختک زنان بیشتر در مورد مرگ عزیزان، مفقود شدن و آزار و اذیت جنسی است، در حالی که پرخاشگری جسمی، جنگ و یا وحشت محتوای کابوس های مردان را شامل می شود.

کابوس ها چگونه دسته بندی می شوند؟

کابوس ها را می توان بر اساس دوره زمانی که طول می کشند به سه گروه تقسیم کرد:

کابوس های حاد

 این کابوس ها معمولاٌ کمتر از یک ماه رخ داده و فرد را درگیر خواهند کرد.

کابوس های نیمه حاد

دوره زمانی این نوع بختک ها بین یک تا شش ماه است.

کابوس های مستمر

 کابوس های مستمر بیش از شش ماه شخص را به خود درگیر می کنند.

همچنین می توان کابوس ها را بر اساس تکرار آن ها در هفته که به گونه ای نشان دهنده شدت آن ها است در سه گروه قرار داد:

خفیف

 کابوس های خفیف حداکثر یک بار در هفته اتفاق می افتند.

متوسط

کابوس های متوسط بیش از یک بار در هفته رخ می دهند.

شدید

 فردی که دچار کابوس های شدید است هر شب بختک می بیند.

چه عواملی باعث بروز این اختلال می شود؟

در ادامه به بررسی 6 عامل مهم در بروز این لختلال می پردازیم.

ژنتیک

 پژوهش ها نشان داده است که تأثیر ژنتیک در وقوع کابوس در کودکان نزدیک به 50 درصد و در مورد بزرگسالان 37 درصد می باشد و اغلب افرادی که در کودکی بختک می دیدند در بزرگسالی نیز گاهی اوقات دچار کابوس می شوند، در نتیجه می توان گفت که در طول عمر تعداد دفعات بختک ها کمتر خواهد شد، اما همچنان باعث رنجش افراد می شوند و نمی توان آن ها را حذف کرد.

حوادث ناگوار یا تروما

 وقوع یک حادثه ناگوار و یا مشاهده آن باعث رخداد کابوس می شود، این کابوس ها ممکن است با آن واقعه مرتبط یا غیر مرتبط باشد و ممکن است فرد با حضور در شرایطی مشابه با واقعه ناخوشایند و ناگوار، آن واقعه مجدداً برای او رخ دهد و یا تنها تنش و اضطراب را حس کند. تجربه دوباره یک حادثه ناگوار خود عاملی برای رخ دادن کابوس است و ممکن است این کابوس ها مداوم تکرار شوند، در حالتی دیگر ممکن است فرد از عوامل و محرک های یادآور حادثه ای ناگوار در گذشته فرار کند، از این رو فرد در زندگی واقعی خود دچار بی تفاوتی خواهد بود و نمی تواند به سادگی و به بهترین کیفیت احساساتی همچون عشق و شادی را تجربه کند. در برخی موارد فرد به واسطه ترس از دیدن کابوس، از خوابیدن امتناع می کند و بی خوابی خود باعث می شود تا اضطراب و تنش در او افزایش یابد و واکنش های شدید تری داشته و در نتیجه رفتارهایش با خشونت بیشتری همراه باشند.

مصرف یا قطع مصرف دارو و مواد مخدر

 مصرف برخی داروها و مواد مخدر همانند آمفتامین و کوکائین عاملی برای بروز کابوس هستند، از سوی دیگر قطع برخی داروها مانند داروهای ضد افسردگی و یا الکل می تواند منجر به بروز بختک شوند.

استرس و اضطراب

پژوهش ها نشان داده است که هر گونه تنش و اضطراب باعث افزایش تعداد دفعات کابوس ها می شوند و همچنین بر میزان ناخوشایند بودن آن ها می افزایند، از این رو در صورتی که فرد در طول روز دچار استرس و اضطراب شود، ممکن است در شب، هنگام خواب دچار کابوس شود.

عوامل فردی

 وضعیت روحی و روانی فرد عاملی در رخداد کابوس ها هستند و می توان احتمال داد به هر میزان که کابوس ها بیشتر باشند، اختلالات روانی نیز بیشتر خواهند بود.

عوامل نگهدارنده

 برخی رفتارهای فرد در مواجهه با کابوس باعث دائمی شدن آن ها می شود، به طور مثال اجتناب از پذیرفتن آن و خواب تلقی کردن آن، تغییر و نامرتب کردن برنامه خواب و یا ترس از خوابیدن و حتی به خواب نرفتن بعد از دیدن کابوس، رفتارهایی هستند که منجر به تکرار بختک می شوند.

چگونه می توان اختلالات خوابی را درمان کرد؟

در حال حاضر درمان کابوس بیشتر محدود به کابوس های مرتبط با وقایع ناگوار یا تروما است، اما به طور کلی می توان شیوه های درمان بختک را به دو دسته دارویی و غیردارویی تقسیم کرد.

داروهای بسیاری برای درمان کابوس استفاده می شود که به گونه ای اثر بخش در کاهش بختک ها عمل می کنند. درمان های غیردارویی نیز عملکرد خود را در کاهش بختک نشان داده اند، این درمان ها شامل روش های رفتاری شناختی هستند که مهم ترین آن روش درمانی تمرین تصویر سازی (IRT) است. این نوع درمان در بین افرادی که از کابوس های شدید در ارتباط با اضطراب، آزارهای جسمی و جنسی و اختلال و اضطراب بعد از حادثه رنج می بردند بسیار مؤثر و موفق بوده است، به گونه ای که برخی بیماران که سال ها دچار بختک بودند به وسیله این شیوه درمانی بهبود یافتند. این شیوه درمانی شامل چهار مرحله است:

یاداشت برداری از کابوس

 در مرحله اول از فرد خواسته می شود بلافاصله پس از بیدار شدن و رهایی از کابوس اقدام به نوشتن آن کند و تمام موارد ترسناک و ناخوشایندی را که در بختک دیده است یادداشت کند، به طور مثال ممکن است فرد در کابوس خود مورد آزار قرار گرفته باشد و یا فردی را از دست دهد و شاهد مرگ او باشد، همان طور که پیش تر گفته شد افراد به راحتی تمامی جزئیات بختک خود را به یاد می آورند، اما ممکن است به علت ناراحت کننده بودن بختک ها، یادداشت کردن آن ها کمی برایشان دشوار باشد.

تغییر کابوس

 در این مرحله از فرد درخواست می شود تا در برگه ای دیگر اقدام به تغییر کابوس کند و کابوس را به شکلی که دوست دارد روایت کند تا به پایان خوش برسد. فرد می تواند از تخیل خود استفاده کند و هر موجود یا ویژگی مثبتی را به بختک خود وارد کند و روند بختک را به سمت رویایی خوب سوق دهد.

آماده شدن برای خواب

در این مرحله فرد هر زمان که آماده خوابیدن بود شروع به تلقین می کند که اگر دوباره همان کابوس را دید به جای ادامه دادن آن، خواب بهتر و خوشایند تری با نتیجه ای مثبت خواهد دید و شروع می کند به یادآوری بختک خود و تغییراتی که در آن اعمال کرده بود و تمامی جزئیات و عناصر را در ذهن مرور می کند و مجدداً با خود تکرار می کند که اگر کابوس را ببیند این بار پایان آن خوب خواهد بود.

تشویق و پاداش دهی

زمانی که فرد توانست نخستین بختک خود را تغییر دهد و آن را به خوابی خوشایند و مثبت تبدیل کند باید خود را تشویق کند، زیرا توانسته است محتوای خواب خود را کنترل و مدیریت کند.

در مقاله حاضر به مفهوم اختلالات خواب پرداخته شد و اشاره شد که یکی از این اختلالات کابوس های شبانه هستند.