حسابداری دولتی چیست؟ تفاوت های حسابداری دولتی و بازرگانی

تعریف جامع حسابداری دولتی چیست؟!

حسابداری در دنیای امروز نقش قابل ملاحظه ای در اداره امور دولت ها و حکومت های محلی ایفا می کند. حسابداری بخش عمومی و به ویژه دولتی تا اواخر دهه هفتم قرن بیستم به مجموعه ای از روش ها و رویه های فنی گفته می شد که بر اساس آن منابع و مصارف مالی دولت ها و حکومت های محلی ثبت، ضبط و نگهداری می گردید. طی سی سال گذشته تحولات شگرف حسابداری بخش عمومی از جمله دولتی، رویکرد سنتی در مورد کارکرد حسابداری را به نحوی تغییر داد است که ثبت، طبقه بندی و گزارش منابع و مصارف دولت ها جزئی محدود از کارکرد حسابداری بخش عمومی محسوب می شود. طی سه دهه گذشته متناسب با تحولاتی که در زمینه آگاهی شهروندان از حقوق اجتماعی خویش و افزایش مطالبات ایشان در خصوص پاسخ خواهی از مقامات منتخب روی داده است، دولت مردان کشورهای دارای رژیم سیاسی مردم سالار به چاره جویی در مورد یافتن ابزارهای مناسب برای ایفای مسئولیت پاسخگویی عمومی پرداختند. درگذشته این فرآیند سیاسی و پذیرش مفهوم مسئولیت و پاسخگویی به عنوان یکی از اصلی ترین وظایف دولت ها و حق پاسخ خواهی شهروندان به عنوان یکی از اصلی ترین حقوق شهروندی در جایگاه صاحبان حق؛ حسابداری و گزارشگری مالی در بخش عمومی نیز کانون توجه قرار گرفت و مثل یکی از ابزارهای مهم ایفای مسئولیت پاسخگویی از جایگاه ویژه در فعالیت های اجتماعی و سیاسی برخوردار گردید.

قلمرو حسابداری

با توجه به گسترش اقتصاد در دنیا به منظور نظم دادن به عملیات اقتصادی جهت تهیه ی گزارشات مالی ؛ انواع حسابداری به شرح زیر تهیه نموده اند:

انواع حسابداری:

1. ۱. حسابداری بازرگانی
2. ۲. حسابداری قیمت تمام شده ( حسابداری صنعتی )
3. ۳. حسابداری مالیاتی
4. ۴. حسابداری بودجه ای 
5. ۵. سیستم حسابرسی
6. ۶. حسابداری مدیریت
7. ۷. حسابداری دولتی

 

 

تعریف حسابداری

حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است. این سیستم اطلاعاتی مجموعه ای از روش ها و قوائدی است که از طریق آن اطلاعات مالی مربوط به یک موسسه، جمع آوری، طبقه بندی و به صورت قابل فهم در قالب صورت های مالی خلاصه و گزارش می شود. اطلاعات مالی خلاصه شده در اختیار مدیران موسسه قرار می گیرد تا بر اساس آن تصمیماتی جهت رسیدن به اهداف موسسه اتخاذ نمایند.

نکته: حسابداری ابزار مسئولیت پاسخ گویی و تصمیم گیری مدیریت است.

 

تعریف حسابداری دولتی

حسابداری دولتی عبارت است از شناسایی، جمع آوری، طبق بندی، تجزیه و تحلیل و ثبت کلیه ی فعالیت های مالی یک واحد دولتی و ارائه آن در قالب گزارشات مالی جهت دستیابی به اهداف مشخص.

 

استفاده کنندگان گزارشات حسابداری دولتی:

به طور کلی استفاده کنندگان گزارشات حسابداری دولتی به دو دسته تقسیم می شوند:

۱. استفاده کنندگان داخلی یا درون سازمانی:

افرادی هستند که در داخل سازمان اشتغال دارند و به اطلاعات مالی دسترسی دارند ولی به منظور تصمیم گیری و برنامه ریزی از گزارشات حسابداری دولتی استفاده می کنند. مانند: مدیران موسسه، مدیران برنامه ریزی، حسابرسان داخلی.

۲. استفاده کنندگان خارجی یا برون سازمانی:

افرادی هستند که در داخل سازمان اشتغال ندارند ولی بنابر وظایف قانونی و بر اساس قوانین و مقررات وضع شده؛ حق استفاده از اطلاعات را دارند و در صورت مراجعه به موسسه؛ مسئولین موظف هستند اطلاعات را در اختیار آن ها قرار دهند. مانند: نمایندگان مجلس شورای اسلامی؛ حسابرسان مستقل و آحاد مردم.

 

مقایسه حسابداری دولتی و حسابداری بازرگانی

سیستم های حسابداری سازمان های دولتی و بازرگانی به دلیل هدف های متفاوتی که دارند شبیه هم نیستند. در این مبحث می خواهیم سیستم حسابداری دولتی را با سیستم حسابداری بازرگانی مقایسه کنیم:

 

۱. صورت های مالی

صورت های مالی که از طریق حسابداری موسسات بازرگانی تنظیم می شود و صورت های مالی که از طریق حسابداری موسسات دولتی تهیه می گردد با هم فرق دارند. این تفاوت ناشی از انگیزه ی تاسیس سازمان های بازرگانی و دولتی است. سازمان های بازرگانی برای تحصیل سود تشکیل می شوند بنابراین صورت های مالی که از سیستم حسابداری این نوع سازمان ها استخراج می شود باید سود واقعی موسسه را به مطلوب ترین شکل گزارش نماید. بنابراین صورت سود و زیان یکی از صورت های مالی اساسی موسسات بازرگانی است؛ در حالی که در موسسات دولتی که انگیزه ی تشکیل آن ها سود نبوده و فعالیت غیر بازرگانی انجام می دهند؛ تنظیم صورت سود و زیان ضرورت ندارد. بنابراین صورت سود و زیان در حسابداری موسسات دولتی تنظیم نمی شود بلکه به جای آن صورت درآمد و هزینه تنظیم می گردد.

 

۲. مالکیت

مالکیت سازمان های دولتی اصولا عمومی است و سهامداران آن همه ی مردم کشور می باشند و مالکیت فردی یا به صورت سهام قابل خرید و فروش در سازمان های دولتی وجود ندارد؛ اما برای موسسات بازرگانی این چنین نیست.

 

۳. منابع مالی

منابع تامین مالی در موسسات دولتی؛ مالیات و موسسات بازرگانی از طریق سهامداران خصوصی می باشد.

 

۴. لزوم رعایت کنترل بودجه ای

در حسابداری دولتی نگهداری حساب درآمد و هزینه بیشتر به منظور کنترل بودجه و پاسخگویی در مورد اهداف مصوب صورت می گیرد؛ بنابراین کنترل بودجه در سازمان های دولتی اهمیت بسزایی دارد. بنابراین دفاتر و سیستم های حسابداری در سازمان های دولتی به نحوی طراحی می شود که کنترل بودجه مصوب از طریق مقایسه ارقام واقعی درآمد و هزینه با ارقام پیش بینی شده در بودجه مصوب سالانه امکان پذیر باشد.

کنترل بودجه در حسابداری موسسات بازرگانی به اندازه حسابداری موسسات دولتی اهمیت ندارد و انعطاف و کنترل آن تابع سیاست های مربوط به سودآوری شرکت است.

 

۵. لزوم نگهداری حساب های مستقل

در حسابداری دولتی به جای این که موسسه دولتی یک شخصیت حسابداری باشد؛ هر یک از منابع مالی یک شخصیت حسابداری است. بنابراین هر منبع مالی به تنهایی یک حساب مستقل محسوب می شود؛ در صورتی که در موسسات بازرگانی این چنین نیست.

 

۶. تفاوت در نحوه ی ثبت دارایی های سرمایه ای

در حسابداری دولتی اغلب کشور ها دارایی های سرمایه ای به محض خرید به حساب هزینه منظور می شوند. در حالی که در حسابداری بازرگانی دارایی ها در موقع خرید به بهای تمام شده به حساب دارایی منظور می گردند و به تدریج و بر اساس عمر مفید به حساب هزینه منعکس می شوند.

 

۷. تفاوت در مبنای حسابداری

زمان شناسایی و ثبت هزینه و درآمد در حسابداری تفاوت داشته و می تواند در سیستم حسابداری مورد عمل موثر واقع شود. به همین دلیل سیستم حسابداری ممکن است بر مبنای نقدی یا نقدی تعدیل شده؛ مبنای تعهدی کامل یا تعهدی تعدیل شده و یا بر مبنای نیمه تعهدی طراحی شود. انتخاب هر یک از مبانی فوق تاثیر قابل ملاحظه ای در انعکاس درآمد و هزینه سال مالی موسسه خواهد داشت که در درس های آینده یاد می گیریم.

در حسابداری دولتی مبنای نقدی یا نقدی تعدیل شده و یا تعهدی و تعهدی تعدیل شده و یا نیمه تعهدی مورد استفاده قرار می گیرد اما در حسابداری بازرگانی به لحاظ رعایت اصل وضعیت هزینه های یک دوره از درآمد های همان دوره (اصل تطابق)؛ فقط از مبنای تعهدی کامل استفاده می شود. به طور خلاصه در سیستم نقدی؛ دریافت و پرداخت وجه مبنای ثبت درآمد یا هزینه است؛ در حالی که در سیستم تعهدی کامل تحقق درآمد و یا تحمل هزینه مبنای ثبت درآمد یا هزینه در دفاتر حسابداری می باشد و زمان دریافت و یا پرداخت وجه آن مورد توجه قرار نمی گیرد.