حمایت اجتماعی چیست و ۴ مولفه اساسی آن کدامند ؟

در این به مقاله مفهوم حمایت اجتماعی و مولفه های آن می پردازیم.

حمایت اجتماعی چیست؟

حمایت شدن بطور کلی به معنای تعلق داشتن، مورد توجه و پذیرش بودن، و همچنین مورد نیاز بودن است. وقتی از حمایت اجتماعی سخن به میان می آوریم در واقع از احساس آرامش و امنیتی سخن میگوییم که از طرف دیگران به ما القا شده و برای ما این معنا را دارد که جامعه، ما را بخشی از خود دانسته و برای ما ارزش قائل است. با چنین پشتوانه روحی این اطمینان در ما بوجود می آید که در صورت بروز مشکل یا خطر تنها نیستیم و افرادی هستنـد که در این مواقع به یاری ما شتافته و در حل مشکل ما پیشقدم شوند.

باکمی تامل متوجه میشویم که ما در طول زندگی بارها و بارها ازحمایت اجتماعی بهره مند شده ایم، در غیر این صورت هرگز این توانمندی را نداشتیم که بتوانیم به تنهایی گره تمامی مشکلات را گشوده و از گذرگاه های سخت زندگی خود عبور کنیم.
وقتی نیاز مالی پیدا میکنیم با دوست خود تماس میگیریم، وقتی با همسر خود اختلاف پیدا میکنیم با نزدیکان خود مشورت و درد دل میکنیم، وقتی ایده کاری درخشانی به ذهن ما میرسد برای همفکری و سرمایه گذاری به سازمانی خاص مراجعه میکنیم و یا وقتی برای انتخاب خانه مناسب با اطرافیان خود گفتگو میکنیم در واقع از حمایت اجتماعی بهره میبریم. همانطور که میبینیم انجـام بسیاری از کارهای روزمره بدون استفاده از حمایــت اجتماعی میسر نبوده و بدون آن در هزارتوی مشکلات و تهدیدها بی پناه و مستاصل خواهیم بود.

حامیان اجتماعی ما چه کسانی هستند ؟

افراد بسیاری در جامعه وجود دارند که ما از حمایت اجتماعــی آنان بهره مند میشویم. بطور قطع مهمترین حامیان ما دردرجه اول، اعضا خانواده بخصوص همسر و والدین میباشند. ایشان بواسطه ارتباط نزدیک عاطفی و روحی، ما را از بالاترین درجه حمایت اجتماعــی بهره مند میسـازند. در سطح بعدی دوستان و اقوام نزدیک ما قرار میگیرند.

البته لازم بذکر است این نوع سطح بندی نسبی بوده و چه بســا دربرخی مواقــع میزان حمایـت دوستانمان در مرتبـه ای بالاتر از خانواده قرار میگیرد. در سطح بعــدی وابستگان دور، همسایه ها، همکـاران، نهادها و سازمانها و… قرارمیگیرند. البته در برخی مواقع امکان دارد افرادی که ما آنها را بخوبی نمیشناسیم نیز با ارائه کمک مالــی یا فکری ما را تحت حمایت خویش قرار میدهند؛ مثــل خیرین، اساتیــد و سخنرانان و …

گاهی ممکن است ترتیب اثربخشی این سطوح در مقاطع مختلفی دسخوش تغییر گردد. بر اساس مطالعه ای که بین افراد سالمند صورت گرفت، ارتباطات اجتماعی این رده سنی با سه گروه فرزندان، دوستان و سایر بستگان مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید تعداد دوستان و میزان تعامل با ایشان مهمترین وموثرترین عامـل در شبکه اجتماعی آنان میباشد. جالب اینکه پس از سن ۷۵سالگی، روابط اجتماعی با دوستان دردرجه اهمیت بالاتری از فوت همسران این گروه سنی قرار میگیرد.

رابطه حمایت اجتماعی با محرکهای استرس زا به چه صورت است ؟

حمایت اجتماعی با عوامل استرس زا و بیماریهای مربوط به آن نسبتی معکوس دارد. یعنی هر چه از میزان حمایت اجتماعی بالاتری بخوردار باشیم، میزان ابتلا به این موارد به طرز چشمگیری کاهش خواهد یافت .
در این خصوص ۲ فرضیه وجود دارد:

۱- حمایت اجتماعی به عنوان مانع محرکهای استرس زا

از این فرضیه با عنوان ((فرضیـــه اثر مستقیــم)) نیزیاد میشود. در این فرضیه، حمایــت اجتماعی بطور مستقیم مانع بوجود آمدن این محرکها میشود. مثلا اگر با کمک مالی، مانع به زندان افتادن فردی بشویم و یا از ابتــدای سال تحصیلی در خواندن دروس به برادر خود کمک کنیم تا با شکست تحصیلــی مواجه نگردد، در واقع موفق شده ایم محرکهای استرس زا را قبل از وقوع از بین ببریم.

۲- حمایت اجتماعی به عنوان عامل کاهش فشار استرس

در این فرضیه، حمایت اجتماعی از ابتدا جلوی وقوع عوامل استرس زا را نمیگیرد؛ بلکه پس از پیـدایش، در کاستن اثرات آن نقشی اساسی ایفا میکند. مثلا اگر با کمک مالــی، باعث آزادی زود هنگــام یک فرد زندانی بشویم و یا اینکه به برادر خود که در چند درس خود نمره خوبی نگرفته کمک کنیم تا نمره قبولی بگیرد، در واقع او را از حمایت اجتماعی نوع دوم بهره مند ساخته ایم.

۴مولفه اساسی حمایت اجتماعی کدامند ؟

چهار مولفه اصلی حمایت اجتماعی: حمایت احساسی، فیزیکی، اطلاعاتی و شناختی است که آنها را بررسی می کنیم:

۱- حمایت احساسی و معنوی

اگر بدانیم در شرایطــی همچون طلاق، درگیری شغلی یا اختلاف نظر با همسرمان میتوانیم به کسی تکیه کرده و با مشورت و درددل کردن با او از فشار روانی خویش بکاهیم ویا اینکه بتوانیم شادی خود را با دیگران تقسیم کرده موجبات شادی آنان را فراهم آوریم، براحتی شبــکه و همچنین حمایت اجتماعی خود را افزایش داده و به فردی محبوب و مقبول در نظر دیگران تبدیل خواهیم شد. بدین ترتیب و با ایجاد حس اعتمــاد متقابل، به درجه ای از امنیت خاطر دست میابیم که در صورت بروز مشکل یا اتفاقی، افراد بسیاری برای حمایت از ما آستین همت را بالا خواهند زد.

۲- حمایت ابزاری و فیزیکی

اقداماتی همچون کمک به حل مشکلات مالی دیگران، پرستاری کـردن از بیمار، نگهداری از کودک دیگری، در اختیار گذاشتــن خورو شخصی در صورت نیــاز، تامین مایحتاج ضروری برای نیازمندان و … در زمره حمایت ابــزاری و فیزیکــی قرار میگیرند. این نوع حمایت در کنار حمایت احساسی، از اهمیت بسیــار بالایی برخوردار بوده و میتواند زندگی افراد بسیــاری بویژه جوانان را تحت تاثیر قرارداده و آنان را در شکل گیری یک زندگی مطلوب یاری نماید.

۳- حمایت اطلاعاتی

راهنمایــی و نصیحت کردن توســط بزرگترها، ارائه اطلاعات کاربـردی و موثر در خصوص انتخاب منزل یا اتومبیل یا گزینش شغل مناسب، معرفی مکانهای جذاب برای مسافرت، معرفی کتابها و همایشهای ارزشمنــد در حوزه توسعه فردی و… همگی در رسته حمایت اطلاعاتی طبقه بندی میشوند و در ظاهری ساده ممکن است تاثیرات مثبت و چشمگیری در زندگی دیگران ایجاد کند.

۴- حمایت در ارزیابی و شناخت

همه ما معمولا از نقــاط قوت و ضعف خود مطلعیـم ولی بدلیل مسائل احساسی و برخی سوگیریــهای شناختی بسختی خود را در بوتـه نقد قرار میدهیم. به همین سبب قضاوت کردن خودمان همواره از قضاوت کردن دیگران، کار بمراتـب دشوارتری است. معمولا ما در صورت تحمل یک شکست عاطفی یا کاری، خودمان را مقصــر دانسته و به سرزنـش کردن خود می پردازیم.

ولی ممکن است در این وضعیت روحی، مورد حمایت اجتماعی فردی خیرخواه قرار بگیریم تا او بواسطه شناختی که از خصوصیات رفتاری ما دارد، به برشمــردن نقاط قوت ما پرداختــه و یادآور گـردد که ما در خلال این شکست، کارهای مثبتی نیز انجام داده و تجارب ارزشمنــدی بدست آورده ایم. با تحقق این نوع حمایت اجتماعی، ما دیگر خود را فردی کاملا شکست خورده ندانسته و میتوانیم در تجربیــات بعــدی عملکرد مناسبتری داشته باشیم. درحالتی دیگر ممکن است ما برای انجام کاری خودمان را کاملا شایسته بدانیم، غافل از اینــکه این کار فراتر از توانمندیهای ماست، در این حالت ممکــن است یکی از حامیان ما، بما متذکر گردد که ویژگیهای لازم برای انجام آن کار را نداریم و یا اینکه بدلیل خصوصیات رفتاری و اخلاقی کاملا متفاوت، فرد مناسبی را برای ازدواج انتخاب نکرده ایم. اینگونه ارزیابی و اظهار نظر بیطرفانه می تواند ما را از اقدامات کورکورانه و صرفا احساســی برداشته و ما را از یک شکســت شاید جبران ناپذیذ مصون بدارد.
حال اگر ما نیز متقابلا بتوانیم افراد بیشتری را در هر یک از چهار مولفه ذکر شده، مورد حمایت اجتماعی قراردهیم؛ قادر خواهیم بود افراد موثر بیشتری را به شبکه حمایت اجتماعــی خود افزوده و قابلیــت این شبکه را به میزان قابل توجهــی افزایش دهیم. با تحقق این امر میتوانیــم هنگام نیاز، حساب ویژه ای بر روی حمایت اجتماعــی بازکرده و عواقب تلخ کمتـری را در هنگام پشت سرگذاشتن مشکلات پیش آمده متحمل گردیم.

شبکه سازی چه تاثیری بر حمایت اجتماعی دارد ؟

برای بهره منــدی از مزیت حمایت اجتماعــی لازم است این سوال را از خود بپرسیم : چقدر برای شبکه سازی تلاش کرده ایم؟ ما با هر رابطـه ای که با افرادی غیر از خود برقرار میکنیم، یک رابطه اجتماعــی بوجود می آوریم. مجموعه این روابط، شبکه ای اجتماعی را بوجود میاورد که به هنگــام نیاز، نقش یک حامی را برایمان پیدا کرده و ما را از پذیرش اتفاقـات ناگوار دور ساخته و یا میزان عواقــب ناشی از آن را کاهش میدهد.

در واقع یکی از علل ایجاد روابط اجتماعی، کسب حمایت اجتماعی است که گاهی ممکن است بصورت غیر آگاهانه نیز محقق گردد. البتـه در این بحث مقصود از شبکه سازی، ایجاد زنجیــره ای مبتنی بر ارتباطات انسانــی میباشد. برای مثال اگر بتوانیــم در حوزه کســب و کار با تکیـه بر ارتباطات اجتماعی، یک شبکه اجتماعـی وسیع و وفادار بوجود آوریم و در جلب رضایتشان بکوشیم، میزان حمایت اجتماعی از کسب و کارمان افزایش می یابد. حال آنکه شبکه سازی با تکیه بر پلتفرمهای اجتماعی (فضای مجازی) هر چند نقش بسزایی در سرعت بخشیدن به ایجاد شبکــه مشتریان ایفا میکند ولی چون ارتباط اجتماعی خاصی صورت نمیگیرد طبیعتا حمایت اجتماعی مطلوبی را در پی نخواهد داشت.
البته اهمیت تاثیر حمایت اجتماعی بر شبکـه سازی بحدی است که جایگاه شبکه سازی را از ابـزاری برای کسب منافع اقتصادی به ابزاری برای ارتقاء سلامت تغییر داده است.
کلام پایانی اینکه لازمه حمایت اجتماعی، تشکیل یک شبکه قدرتمند اجتماعی است که شکل گیری این شبکه، ارتباط مستقیـــم با کیفیــت روابط بین افراد یک جامعه دارد. پس لزوم اصلاح و مدیریـت روابط اجتماعی، اساســی ترین موضوع در تقویت حمایــت اجتماعی است که از طریـق راهکارهایی اجتماعــی همچون نظریه کاربردی تئوری انتخاب میسر میباشد.