منظور از ساز و کارهای دفاعی چیست؟

ساز و کارهای روانی دفاعی که به عنوان سازوکارهای شناختی نیز معرفی می شوند، شیوه های رفتاری هستند که شخص به صورت ناخودآگانه برای محافظت از خود در مقابل ناکامی، اضطراب و حل و فصل هیجان های منفی به کار می برد، به عبارت دیگر این تدابیر به فرد کمک می کند تا با کاهش اضطراب و دور کردن افکار منفی از خود و ایجاد فرصت برای انجام بهترین واکنش در مقابل عامل استرس زا ضمن حفظ تعامل روانی و ایجاد اعتماد به نفس، باعث بالارفتن روحیه و شخصیت سازی مثبت در افراد شود.

در این ساز و کارهای دفاعی که عنصر خود فریبی در همه انواع آن به چشم می خورد با تحریک ادراک و فهم از رویدادهای تهدید کننده سعی دارند تا تغییرات ناگهانی در واقعیت درونی و بیرونی را به حداقل برسانند. این فرایند ها به صورت نظم دهی خودکار شناخته می شوند که با هدف کاهش ناهماهنگی شناختی عمل می کنند.

ساز و کارهای دفاعی با توجه به عملکرد آن ها و یا حتی شرایط استفاده افراد از آن ها دارای ویژگی های مشخصی هستند. تمام آن ها دارای جنبه ناهوشیار هستند و در رفع اضطراب فرد به صورت ناخودآگاه به کار برده می شوند و در افراد گوناگون با توجه به احساسات و نگرش های مختلف در ارتباط با مسائل پیش رو، انواع و روش های به کارگیری این ساز و کارها متفاوت است.
از آن جایی که این ساز و کارها باعث کاهش دلهره و نگرانی می شوند، به افراد فرصت می دهند تا واکنش های بهتری از خود نشان دهند، همچنین این سازوکارها قابلیت و قدرت سازگاری با افراد را دارند و یک ابزار مهم برای اداره غرایض و عواطف به شمار می روند، اما باید توجه داشت که استفاده شدید از سازوکارهای دفاعی با توجه به عنصر خود فریبی سبب دوری و جدایی از واقعیت ها شده و در دراز مدت باعث بروز ناهنجاری های روانی- شناختی می شود.

راهبردهای مقابله با ساز و کارهای دفاعی چیست؟

ساز و کارهای دفاعی به عنوان ابزاری برای دفاع از شخصیت، افکار و اعمال بخشی از زندگی روزمره ما را تشکیل می دهند. به طور ناهوشیار شاید ما زمانی که در حال توضیح در مورد علت عبور از چراغ قرمز هستیم، قصد داریم تا از جریمه شدن جلوگیری کنیم، پس باید دقت داشته باشیم که این یک نوع ساز و کار دفاعی محسوب می شود.
ساز و کارهای دفاعی ارتباط نزدیکی با راهبردهای مقابله دارند، هر چند نظریه پردازان به اهمیت جداسازی بین این دو مقوله تاکید دارند.

مقابله شامل راهبرد و تدبیری می شود که فرد جهت مهار موقعیت ناهماهنگ درک شده در یک موقعیت استرس زا به کار می برد. این راهبردها با توجه به تفاوت دیدگاه و شخصیت افراد متغیر بوده و لزوماً منجر به حل مشکل نمی شود.

برخی از محققان در بررسی مقابله با سازوکار های دفاعی معتقدند که راهبردهای مقابله هوشیارانه صورت می گیرد و به طور روزانه و خودکار رخ می دهند، آن ها بر این باورند که ساز و کارهای دفاعی گاهی هوشیارانه و با آگاهی انجام می شود و چون درک خطر تهدیدات بیرونی نیاز به بررسی درونی افراد دارد، پس نمی توان به طور قطع تعارض بین ساز و کارهای دفاعی و مقابله را از هم جدا کرد.

در تفاوت بارز این دو سازوکار می توان عنوان کرد که سازوکارهای مقابله دارای یک هدف هوشیارانه هستند، اما ساز و کارهای دفاعی بدون تلاش هوشیارانه و آگاهی رخ می دهند. در سازوکار مقابله فرد به دنبال مدیریت و حل یک موقعیت مشکل ساز است تا بتواند احساسات منفی را کاهش دهد اما در ساز و کارهای دفاعی فرد بدون قصد اقدام به کاهش احساس می کند، در صورتی که ممکن است تأثیری بر واقعیت مشکل ساز نداشته باشد و عملکرد ساز و کار دفاعی با درک غیر واقعی و به عبارتی با تعریف واقعیت همراه باشد. ساز و کارهای مقابله موقعیت های وضعیتی هستند که با توجه به نوع وضعیت، مقابله با آن نیز متفاوت است، در حالی که دفاع فرایندی غیر وابسته به موقعیت تعیین می شود.

رابطه سازوکارهای دفاعی با سلامت روان در چیست؟

تمامی افراد در طول زندگی خود بسته به موقعیت استرس زایی که با آن مواجه می شوند، از سازوکارهای دفاعی برای بهبود شرایط خود کمک می گیرند. زمانی که این دفاع ها در شخصیت افراد باعث ایجاد جنبه بیمار گونه و مرض می شود، که مداوم و افراطی باشد. در این حالت فرد با توجه به عملکرد تحریف واقعیت و عامل خود فریبی موجود در دفاع ها به نوعی درون گرا و گوشه گیر می شود و قدرت انطباق او از واقعیت اطراف و موقعیت ها از بین می رود.

نوع عملکرد محیط و افراد پیرامون در شکل گیری شخصیت فرد مؤثر است و نمی توان انتظار کامل داشت که در محیطی با ارزش های پایین شخصیتی، فردی رشد کند که در او بتوان صفات تعالی انسانی را دید، اما با توجه به نوع محیط، سازوکارهای دفاعی یک شخص در دو مکان متفاوت و جدا از هم کاملا متفاوت خواهد بود. این تفاوت در یک شخص، اما در دو محیط متفاوت نشانگر آموزشی بودن ساز و کارهای دفاعی است. هر چند گفته شد که این ساز و کارها به صورت ناهوشیارانه صورت می گیرند، اما ریشه این آموزش در دوران کودکی می باشد، آن جا است که کودک شاید به خاطر فرار از تنبیه والدین خود، کم کم و به صورت ناخودآگاه می آموزد که همیشه سازوکار دفاعی یکسان، اثرات یکسانی ندارد.

انواع مختلف ساز و کارهای دفاعی کدام اند؟

مکانیز های دفاعی انواع مختلفی دارند که می توان به چند مورد از آن اشاره کرد.

دوپاره سازی

افراد اطرافیان خود را به دو دسته ی خیلی خوب و خیلی بد تقسیم می کند. در تقسیم بندی آن ها حد وسط وجود ندارد و همه چیز سیاه یا سفید است، البته در این گونه افراد به خاطر قبول احساسات دو سوگرا به طور مداوم جای این دسته بندی خوب و بد تغییر می کند. ممکن است شب در گروه خیلی بد باشید و صبح در گروه خیلی خوب قرار گیرید.

جا به جایی

 در این ساز و کار دفاعی شخص با تغییر جهت و جابجایی عامل استرس زا در دیگران نسبت به آن ها واکنش نشان می دهد، فرض کنیم در خانه از رفتار والدین خود ناراحت هستیم، چون نمی توانیم این ناراحتی را به طور مستقیم با خود آن ها در میان بگذاریم، ممکن است با برادر یا خواهر کوچک تر از خود پرخاشگری کنیم، به عبارتی این پرخاشگری را جا به جا کرده ایم.

تصعید

تصعید از نظر اجتماعی سالم ترین سازوکار دفاعی محسوب می شود، در این مکانیز فرد با جبران گذشته، اعمال ناخوشانید گذشته خویش را با اعمال مفید اجتماعی که مورد پسند همگان است جبران می کند.

خنثی سازی

 شکلی از پشیمانی ناهوشیار است که شخص به وسیله آن در صدد جبران یا ابطال رفتاری غیر قابل پذیرش با یک رفتار و عملکرد قابل پذیرش می باشد.

انکار

انکار با سرکوب در ارتباط است که به نوعی وانمود به قبول واقعیت یا عدم آن است. حفظ و بدون تغییر نگه داشتن اتاق کودکی که مرده، نوعی انکار از قبول این اتفاق توسط والدین کودک می باشد. این مکانیسم خود شامل شیوه های گوناگونی است، از جمله:

انکار مستقیم: با وجود شواهد قانع کننده در مورد یک موضوع فرد باز هم آن را رد کرده و قبول نمی کند.

انکار در عمل: در این انکار، فرد به گونه ای رفتار می کند که نشان دهنده عدم اعتقاد فرد به وجود واقعیتی زشت می باشد.

انکار وهمی: در انکار وهمی فرد با اصرار به پایبندی به عقاید غلط نمی خواهد واقعیت را ببیند.

انکار شفاهی: در این نوع انکار شخص سعی دارد با استفاده از عباراتی خاص، خود را متقاعد به غلط بودن یک واقعیت کند.

دلیل تراشی

در این ساز و کار افراد عامل تهدید کننده را با قانع کردن خود مبنی بر وجود دلیلی منطقی موجه نشان می دهند، دلیل تراشی معمولاً بعد از انکار واقعیت اتفاق می افتد و فرد برای کم کردن فشار روانی از خود برای خود و دیگران بهانه هایی می تراشد.

درون افکنی

در این ساز و کار شخص با همانند سازی ارزش ها و ویژگی های فردی دیگر در خود باعث به وجود آمدن اعتماد به نفس در خود می شود. درون افکنی نوعی تقلید از ارزش ها، ویژگی ها و احساساتی است که در آن زمینه دارای ضعف هستیم. فرض کنیم می خواهیم آشپزی کنیم. خود را جای یک آشپز ماهر و سرشناس قرار می دهیم و حتی با انجام حرکات مشهور او خود را همچون او نشان می دهیم و این گونه اعتماد به نفس پیدا می کنیم.

از دیگر ساز و کارهای دفاعی می توان به تجزیه یا گسستگی، آرمانی سازی، شوخ طبعی، ابراز وجود، خیال پردازی، واکنش سازی، پیشاپیش نگری، مشاهده گری خود، نوع دوستی و فرافکنی نام برد.

راه مقابله با ساز و کارهای دفاعی فرافکنی چیست؟

فرافکنی در لغت به معنای یافتن مقصری بیرون از خود، نپذیرفتن مسئولیت و کردار خود و نسبت دادن آن به فردی دیگر و نداشتن حس تعهد به رفتارهای خود یا به طور عامیانه نوعی فرار رو به جلو تلقی می شود.

فرافکنی یک ساز و کار دفاعی است که افراد بیمار به صورت ناآگاهانه رفتار و امیال ناپسند خود را به دیگران نسبت می دهند. در این ساز و کار دفاعی، فرد به جای پذیرش و کنترل احساسات و عواطف نامطلوب خود، آن ها را به فرد دیگری انعکاس می دهد. این ساز و کار های دفاعی برای مواجهه و کنار آمدن با احساسات و عواطفی است که ما برای ابراز و کنار آمدن با آن ها مشکل داریم. فرافکنی نوعی ساز و کار دفاعی در برابر نگرانی و اضطراب به شمار می رود، به دلیل تحقیقات زیگموند فروید و ریشه یابی اساس فرافکنی، این سازوکار دفاعی به فرافکنی فرویدی نیز شناخته می شود. فروید دریافت که افراد دچار فرافکنی، دیگران را به داشتن احساساتی خاص یا انجام اعمالی متهم می کنند که خود درگیر آن ها بوده و آن اعمال را انجام می دهند، با این کار ضمن پرت کردن توجه افراد به خود، به نوعی خود را عاری از هر گونه عیب و نقص یا احساس گناه دانسته و بهتر می توانند با آن احساسات یا رفتار نامطلوب دسته و پنجه نرم کنند.

این سازوکار دفاعی همیشه به سادگی قابل تشخیص نیست و زمانی بیشترین نمود دارد که شخص مجبور به تعامل و ارتباط با افرادی می شود که علاقه ای نسبت به آن ها ندارد و همچنین مجبور است مودبانه رفتار کند. در این مواقع، افراد فرافکن به جای ریشه یابی علت و رفع رفتار خود سعی دارند با فرافکنی، احساسات خود را به دیگران نسبت دهند، به طور مثال اگر نسبت به سایرین احساس حسادت دارند، با فرافکنی سعی می کنند سایرین را حسود خطاب کنند و خود را موجه نشان دهند.

این سازوکار دفاعی بعضاً به صورت ناخودآگاه صورت می گیرد، اما باید توجه داشت که بعضی از افراد با آگاهی کامل و عامدانه با این روش سعی در تخریب دیگران دارند. این افراد هنگام ارتکاب عمل زشت برای منحرف کردن توجه دیگران نسبت به رفتارهای خود، با فرافکنی و نسبت دادن آن ها به دیگری، ضمن منحرف کردن افکار آن ها و هدایت آگاهانه آن به سمت شخص خاصی، خود را عاری از اشتباه نشان می دهند. استفاده طولانی مدت از ساز و کار دفاعی فرافکنی علاوه بر این که بر روی فرد و واقعیت موجود تأثیر منفی دارد باعث ایجاد نوعی توهم در افکار و رفتار او نیز می شود.

اولین قدم مثبت برای متوقف کردن فرافکنی این است که روابط منفی خود را شناسایی کنیم تا ببینیم با چه کسانی در محیط زندگی خود نمی سازیم تا در پیدا کردن علت این عدم سازش و ریشه یابی آن کوشا باشیم، البته یاری گرفتن از مشاور برای کشف مشکل خیلی مؤثر است. با شناخت درست نسبت به علت فرافکنی، مشکلات و اختلافات را با روش های واضح و سر راست حل کنیم و از حالت تدافعی بپرهیزیم. حل مشکل با شناخت از رفتاری که ما را در حالت دفاعی می برد، میسر است، فقط کافی است شخصاً اراده و تلاش همراه با صداقت به خرج دهیم.