سوال کردن چه مزایایی به دنبال دارد؟

سوال کردن عاملی برای کسب اطلاعات به شمار می ‌آید. بدون پرسش ارتباط بین فردی با ناکامی روبرو می شود. پرسیدن باعث افزایش فهم و درک فرد از موضوع یا مبحث می ‌شود و روشی مناسب برای آموزش است. فرآیند پرسش و پاسخ باعث یادگیری فرد می ‌شود و می توان مطلبی را به او یاد داد. از سویی دیگر پرسش و پاسخ امری مفرح، لذت ‌بخش و موثر در رسیدن به موفقیت محسوب می شود به گونه ‌ای که خبرنگارها، افراد مشهور و سیاستمدارها یکی از علل موفقیت خود را توانایی در پرسیدن می دانند. با توجه به اهمیت این موضوع باید دقت داشت که روش درست پرسیدن نقش مهمی در رسیدن به نتیجه مورد نظر دارد.

سوالات به دو دسته منطقی و دستوری تقسیم می ‌شوند. سوالی منطقی است که با هدف آگاهی از آن چه نمی‌دانیم پرسیده شود، مخاطب سوال بتواند به آن جواب دهد. درصورتی ‌که سوال این سه ویژگی را نداشته باشد دستوری محسوب می ‌شود. سوالات منطقی را می‌توان مورد ارزیابی قرار داد به این منظور که آن ها را مثبت یا منفی دانست و یا آن را خوب یا بد دانست.

چه چیزهایی از ارزش پرسش می کاهند؟

بطور کلی موارد زیر از ارزش سوال می کاهد:

داشتن پیش‌ فرض در پرسش

برخی سوالات به جهت آن ‌که دارای پیش‌ فرض‌هایی هستند، سوال «آمیخته» یا «مرکب» نامیده می ‌شوند. این گونه سوالات دارای ارزش داوری منفی هستند. به طور مثال به کاربردن کلمه «باز هم» در سوال دارای بار معنایی منفی است، زیرا سوال‌ کننده دارای پیش فرضی بوده که قبلاً رخ‌ داده است، اما اگر سوال بدون پیش ‌فرض باشد به آن «ساده» می‌گویند و دارای ارزش داوری مثبت است.

خارج شدن از بحث

سوالی خارج از بحث تلقی می ‌شود که به موضوعی کوچک در بحث اشاره داشته باشد. به ‌عبارت ‌دیگر، زمانی که در مورد موضوعی بحث می شود پرسش درباره نکته ‌ای بی ‌ارزش در بحث، خارج از بحث محسوب می ‌شود و دارای ارزش داوری منفی است. به طور مثال اگر درباره وقایع تاریخی مانند جنگ صحبت شده و اشاره ‌ای کوتاه به تعداد کشتگان می شود، پرسش در مورد تعداد کشتگان، پرسشی خارج از بحث است و هرچند پرسش منطقی باشد دارای ارزش داوری منفی است.

مطرح نکردن مقدمات به هنگام پرسش

در پرسیدن سوال باید به مقدمات آن توجه کرد. ممکن است سوال برخاسته از جهل باشد اما در صورت توجه به مقدمات آن می توان جواب یا بخشی از آن را دریافت. به طور مثال درصورتی‌ که دانش آموزی بدون مطالعه مباحث قبلی سوالی بپرسد به این معنی است که به مقدمات آن توجه نکرده است. این‌گونه سوالات فاقد ارزش داوری مثبت هستند.

عدم پاسخ گویی آن توسط مخاطب

ممکن است سوال مطرح ‌شده سوال خوبی باشد اما در آن لحظه مخاطب نتواند به دلیل شرایط یا وضعیتی که در آن است به سوال پاسخ دهد. در چنین شرایطی سوال ارزشی منفی دارد. مثلا فردی در مورد موضوعی سوال می کند که مدارک یا شرایط مورد نیاز برای پاسخ فراهم نیست. در این صورت سوال ارزش داوری منفی دارد اگرچه مخاطب می ‌تواند در فرصت یا شرایطی دیگر به سوال پاسخ دهد.

به کار بردن عبارت های مبهم به هنگام پرسش

درصورتی‌ که سوال دارای عبارت های ابهام‌ برانگیز باشد ارزش داوری آن منفی خواهد بود. باید دقت داشت تا جایی که ممکن است سوال را به‌ گونه ‌ای ساده و بدون ابهام بیان کرد. البته در ساده کردن سوال نباید بیش ‌ازحد آن را ساده کرد زیرا ممکن است به سوالی دیگر تبدیل شود و دیگر مفهوم مورد نظر را نرساند.

پرسش در خصوص سلیقه ها

سوالاتی که در مورد سلایق افراد پرسیده می ‌شوند اطلاعاتی را به فرد اضافه نمی‌کنند. از این‌ رو این سوالات دارای ارزش منفی هستند.

اعتراض پس از پرسش

در صورتی‌ که فرد پس از پرسش سوال و دریافت پاسخ نسبت به پاسخ اعتراضی داشته باشد سوال فاقد ارزش داوری مثبت است.

هدف از پرسش چیست؟

معمولا افراد برای دستیابی به اهداف زیر اقدام به پرسش می ‌کنند:

کسب اطلاعات

از اصلی ‌ترین دلایل سوال کردن، کسب اطلاعات است. زمانی که سوالی پرسیده می شود این فرصت پیش می آید که از گفتمان های طرف مقابل، اطلاعاتی بدست آوریم. بر این اساس پرسیدن با هدف کسب اطلاعات صورت می پذیرد.

کنترل گفتگو

هنگامی‌که افراد در گفتگویی سوال می ‌پرسند کنترل گفتگو را به دست گرفته ‌اند. معمولا افرادی که اعتماد به ‌نفس بالایی دارند و به ‌وسیله سوال کردن سعی در کسب اطلاعات دارند بیش از سایرین بر گفتگو کنترل دارند.

ابراز علاقه

سوال کردن به فرد در کسب شناخت و آگاهی بیش تر نسبت به دیگران کمک می کند. از این جهت در ایجاد توافق سودمند می ‌باشد.

آشکار سازی

هدف از پرسش در یک ارتباط آشکار شدن منظور گوینده است. با آشکار شدن مفهوم گوینده، سو برداشت از بین خواهد رفت و ارتباط به شکلی اثر بخش تر برقرار می شود.

پی بردن به ویژگی های افراد و کسب تجربیات آن ها

سوال ها به دنبال آن هستند تا باورها، نگرش ها و احساسات افراد را آشکار کنند. می توان با سوال کردن به تجربیات دیگران دست پیدا کرد و یا از مشکلات آن ها باخبر شد.

سنجش دانش

پرسش معمولا ابزاری برای سنجش میزان دانش افراد است. این ابزار در مدارس به شکل امتحان بسیار مشاهده می شود.

تشویق و ترغیب به فکر کردن

سوالات می ‌توانند افراد را به تفکر بیش تر در مورد مسائل ترغیب کنند.

ترغیب در محیط های گروهی

پرسش و پاسخ در گروه باعث مشارکت تمامی اعضا می شود. از این‌ رو در موثر بودن ارتباط اهمیت به سزایی دارد.

چگونه بپرسیم؟

در هنگام سوال کردن به خصوص در محیط های رسمی باید به ویژگی های آن توجه شود. این ویژگی ها عبارت ‌اند از:

ساختار یافته

درصورتی‌که هدف از سوال کردن انجام پژوهش یا درج اطلاعات باشد، می توان قبل از شروع پرسش مخاطب را در مورد هدف و انگیزه پرسش ها آگاه کرد. در این صورت فرد متوجه اهداف سوال خواهد بود و واضح ‌تر به سوالات پاسخ می دهد.

استفاده از سکوت

سکوت می تواند به ارزش موضوع مورد بحث بیفزاید. سه ثانیه سکوت قبل از مطرح کردن سوال نشان‌ دهنده اهمیت موضوع است. همچنین سه ثانیه سکوت بعد از سوال می تواند مفید باشد و از سوال کردن بی درنگ از سوی پژوهشگر جلوگیری کند. علاوه بر آن سکوت بعد از پاسخ، پاسخ‌ دهنده را ترغیب می کند تا پاسخ را کامل کرده و اطلاعات بیش تری نسبت به آن بدهند.

تشویق به مشارکت

برای تشویق و ترغیب افراد به مشارکت در گروه ها می توان از شیوه پرسش و پاسخ استفاده کرد. درصورتی‌که سوال کردن با چنین هدفی انجام می شود باید توجه داشت که از تمامی افراد سوال شود، به خصوص افرادی که فعالیت کم تری در بحث دارند.

در این مقاله سعی شد به مبحث سوال کردن پرداخته شود. در ابتدا مزایای سوال کردن و چیز هایی که از ارزش سوال می کاهند، بررسی شد. علاوه بر آن به دلایل سوال کردن اشاره شد. در انتها به نحوه سوال پرسیدن پرداخته شد.