حمایت اجتماعی میزان برخورداری از محبت، توجه و همراهی اعضای خانواده، دوستان، همکاران و جامعه است که در چهار بعد عاطفی، فیزیکی و ابزاری، اطلاعاتی و شناخت و ارزیابی امکان پذیر است. همه ی ما در شبکه بزرگ اجتماع قرار داریم و وقتی احساس می کنیم در این شبکه مورد حمایت و توجه قرار می گیریم احساس تعلق خاطر و تعهد متقابل خواهیم داشت. حمایت های اجتماعی نقش بسیاری در سلامت جسمانی و روانی ما دارند.
ارتباط سلامت جسمانی و روانی
وقتی از سلامت انسان صحبت می کنیم در واقع منظور سلامت جسمانی و روانی در کنار هم است. جدا کردن سلامت جسم و روان از هم امکان پذیر نیست و کاملا وابسته به هم هستند. وقتی فردی از لحاظ جسمی ضعیف باشد اغلب از لحاظ روانی هم مشکل پیدا می کند و همچنین مشکلات روانی باعث ایجاد مشکلات جسمی می شود مثلا: امکان مبتلا شدن افراد افسرده به سرطان ۵۰ درصد بیشتر از افرادی است که از سلامت روان برخوردارند و همچنین خطر مرگ بر اثر مشکلات قلبی در آنها ۶۷ درصد بیشتر است. وقتی ما غمگین و ناراحت هستیم بدن ما تمایل بیشتری به جذب چربیها دارد وسیستم ایمنی بدنمان بدرستی کارش را انجام نمی دهد.
همچنین در هنگامی که دچار استرس و اضطراب می شویم مواد سمی به خون ترشح می شود که به بدنمان آسیب می زند. پس هر عاملی که روی سلامت روان ما موثر باشد روی سلامت جسم هم موثر است و برعکس . مراقبت از روان یعنی کاهش استرسها،اضطرابها، غم و غصه ها و ایجاد حس آرامش می تواند هم برای سلامت روان و هم جسم اهمیت داشته باشد. زمانیکه فرد از سلامت جسمانی و روانی برخوردار باشد می تواند از تواناییهایش در هنگام مواجه شدن با استرسهای طبیعی و مشکلات زندگی استفاده کند و در جامعه هم فعالیت کند و سهم خودش را بدرستی انجام دهد.
راهکارهای سلامت جسم
فردی که دارای سلامت جسمی است می تواند از همه قابلیتهای بدنی خود استفاده کند. سلامت جسمانی تنها به معنی نداشتن بیماری نیست بلکه به معنی داشتن آگاهی لازم و توانایی برای حفظ سلامتی جسم است. جدا از ویژگیهای ژنتیک فرد ، مهمترین عامل در سلامت جسم، توجه به غذا و خوراکی است که می خوریم. خوردن غذاهای سالم ، حذف غذاهای کنسروی و فست فودها و داشتن برنامه و رژیم غذایی مناسب می تواند به ما در این زمینه کمک کند. قدم بعدی که آن هم در سلامت جسم تاثیر بسزایی دارد ورزش کردن و داشتن برنامه ورزشی منظم و متناسب با تواناییهای مان است.
مثلا ورزشی مثل یوگا که موجب هماهنگی جسم و روان می شود به ما کمک می کند تا تعادل و سلامت جسمانی و روانی خود را بهتر برقرار کنیم. همچنین انجام آزمایشها و معاینات لازم برای پیشگیری از بیماریها در این رابطه اهمیت دارد و همچنین پیگیریهای درمانی در صورت بیماری از مهمترین ها در رابطه با سلامتی جسمانی است. محیط زیست سالم( هوای پاک، آب پاکیزه و…) محیط امن زندگی (مسکن)،خواب کافی، داشتن رابطه خوب با اطرافیان و شرایط کاری سالم از دیگر مولفه های سلامت جسم است.
راهکارهای سلامت روان
از مهمترین مولفه های سلامت روان عشق و دوست داشتن است. اینکه شخص یا اشخاصی ما را دوست داشته باشند و یا ما بتوانیم به آنها عشق و احساساتمان را ابراز کنیم نقش بزرگی در سلامت روان ما دارد. داشتن خانواده و فرزند یعنی کسانیکه در زندگی با ما شریک هستند هم در سلامت روان ما نقش دارند. داشتن دوست و ایجاد ارتباط با دیگران و در واقع داشتن مهارتهای اجتماعی و ارتباطی از دیگر عوامل موثر بر سلامت روان است. داشتن اعتماد بنفس،احساس موفقیت و بازخوردی که از دیگران در این رابطه می گیریم، احساس امنیت و آرامش،خلاقیت،آزادی بیان و آزادی عقیده هم در سلامت روان ما نقش دارند.
نقش حمایت اجتماعی درحفظ سلامت جسمانی و روانی
با توجه به راهکارهایی که برای سلامت جسمانی گفتیم، حمایت اجتماعی و در واقع بعد حمایت فیزیکی و مشورتی آن، به این صورت به ما کمک می کند که از خانواده و دوستان و افراد دیگر برای داشتن رژیم غذایی سالم و همچنین انتخاب ورزش مناسب ،خرید و انتخاب مسکن یا داشتن شغلی که با تواناییها و ارزشهایمان متناسب است مشورت بگیریم و آنها در ارتباط با این نیازهایمان به ما کمک می کنند تا به بهترین شکل آنها را رفع کنیم. همچنین وجود کادر درمان و بهداشتی در جامعه و حمایتهایی که آنها برای پرستاری ، درمان و حفظ سلامتی ما انجام می دهند از مهمترین حمایتهای اجتماعی است که ما در رابطه با سلامت جسم مان دریافت می کنیم. تنها حمایت فیزیکی یا ابزاری و مشورتی در رفع نیازهای جسمانی ما موثر نیست بلکه حمایتهای عاطفی و احساسی و حمایت ارزیابی که باعث می شود ما احساس خود ارزشمندی کنیم هم چون به سلامت روانی ما کمک می کنند،طبق آنچه که درمورد ارتباط روان با جسم می دانیم ، می تواند روی سلامت جسم مان تاثیرگذار باشد.
مطالعات زیادی روی حمایت اجتماعی و تاثیرش بر بیماریها و سلامتی جسمی صورت گرفته که نشان می دهد کسانی که در شرایط جسمی مشابه بودند ولی از حمایت اجتماعی بیشتری برخوردار بودند مشکلات قلبی و امکان مرگ در آنها به نصف کاهش یافت. همچنین افرادی که از حمایت اجتماعی برخوردار بودند سیستم ایمنی بدنشان قویتر عمل کرده و کمتر دچار بیماریها شدند. از مهمترین بیماریهایی که در صورت عدم وجود حمایت اجتماعی بوجود می آید می توان به سردردهای عصبی(میگرن)، ناراحتیهای گوارشی، کم اشتهایی، افزایش کلسترول و اوره، بالا رفتن فشار خون و بیماریهای قلبی و عروقی اشاره کرد.
در بررسی راهکارهای سلامت روانی گفتیم که چه مولفه هایی در سلامت روانی ما موثرند و حمایت عاطفی و احساسی و همچنین حمایت ارزیابی که ما از طرف خانواده، جامعه، دوستان و همکاران خود میگیریم می توانند به ما در برآوردن نیاز به عشق و دوست داشتن، حس داشتن شریک و همدرد، احساس موفقیت، احساس خودارزشمندی و اعتماد بنفس، احساس امنیت و در نهایت داشتن آرامش کمک کنند. از طرفی سلامت روان یعنی توان واکنش در برابر مشکلات و چالشهای زندگی بصورت معنی دار و منعطف و صرفا به معنی نداشتن بیماری های روانی نیست.
حمایت اجتماعی اثرات نامطلوب فشار روانی را از پنج روش زیر کاهش می دهد :
- توجه عاطفی و احساسی: یعنی گوش دادن به مشکلات فرد و ابرازهمدلی، مواظبت، درک و قوت قلب دادن
- یاری رساندن: کمک کردن و حمایت رسانی که به سازگاری رفتاری بینجامد
- اطلاع رسانی: ارائه مشورت، راهنمایی دادن و توصیه هایی که موجب افزایش توانایی فرد در مقابله با تنش ها و مشکلات می شود
- ارزیابی: دیدن بازخوردها از سوی دیگران در مورد چگونگی انجام کارها که منجر به بهبود و تصحیح آن شود
- جامعه پذیری: دریافت حمایتهای اجتماعی به دنبال پذیرش فرد در جامعه صورت می گیرد و اثرات سودمند خود را بدنبال دارد.
شیوع اختلالات روانی در جهان نشان دهنده وضعیت بحرانی این مسئله است. انسانها به یک میزان در برابر آسیب های روانی آسیب پذیر نیستند و تفاوتهای زیستی و فردی در این رابطه موثرند که مهمترین آنها موقعیت اجتماعی و از آن با اهمیت تر، نوع نگرشی که فرد نسبت به وقایع و پیشامدها دارد. حمایت اجتماعی از مهمترین مولفه های اجتماعی است که روی سلامت روانی تاثیر دارد. هر چه حمایت اجتماعی بیشتر باشد سلامت روانی افراد جامعه هم بیشتر خواهد بود.
افسردگی از شایع ترین بیماریهای روانی ست که به کمک حمایت اجتماعی می تواند به طرز معنی داری کاهش یابد. همچنین میزان اضطراب در بین کسانی که حمایت اجتماعی بیشتری دریافت کردند کاهش چشمگیری داشته است. مهمترین اختلالات روانی ناشی از کمبود یا فقدان حمایت اجتماعی عبارتند از: اضطراب، افسردگی، گوشه گیری و انزواطلبی، بی تفاوتی، ناامیدی، آشفتگی، کاهش واکنش به محرکهای محیطی، کاهش عزت نفس و ناتوانی در کنترل جریانات زندگی.
در مجموع تاثیر حمایت اجتماعی بر سلامت در دو مدل نظری: تاثیرمستقیم و غیرمستقیم تعریف می شود.
تاثیر مستقیم حمایت اجتماعی: در این مدل به این می پردازیم که حمایت اجتماعی بر سلامت جسمانی و روانی موثر است. در واقع جدا از اینکه فرد تحت تاثیر فشارها و تنش های روانی باشد یا خیر،حمایت اجتماعی مانع تجربه های منفی زندگی می شود و اثرات سودمندی بر سلامتی دارد و نبود حمایتهای اجتماعی زیان آور و استرس زا است. بعنوان مثال: کسی که حمایت اجتماعی دریافت کرده احساس می کند وجودش برای دیگران لازم است پس بیشتر سعی می کند با تغذیه سالم و ورزش به سلامت جسمش کمک کند.
تاثیر غیرمستقیم حمایت اجتماعی: این مدل برای کسانی مفید است که تحت فشار روانی و تنش ها قرار دارند. در این وضعیت حمایت اجتماعی مشابه یک سپر عمل می کند و آثار منفی حوادث استرس زا را تعدیل می کند.
که در این شیوه به دو شیوه عمل می کند :
اول: شناخت عامل تنش زا مثلا: آگاهی از اینکه در صورت بروز مشکلات مالی افرادی از طبقات بالاتر و مرفه کمتر دچار تنش می شوند.
دوم: راهی که حمایت اجتماعی بعنوان سپر در مقابل این شرایط استرس زا عمل می کند. مثلا: افراد در سطوح بالاتر حمایت اجتماعی راحت تر به افرادی دسترسی دارند که در شرایط بحران و استرس به یاریشان بیایند.
بطور کلی زنان بیشتر از مردان از حمایت اجتماعی سود می برند شاید چون از شبکه اجتماعی بیشتری که شامل زنان دیگر است برخوردارند و از سوی دیگر برخلاف مردان دریافت کمک را نشانه ضعف خود نمی دانند.
از آنجا که سلامت جسمانی و روانی نقش مهمی در پویایی و کارآمدی جامعه دارند و در حفظ سرمایه های مادی ومعنوی کشورها موثر هستند و با توجه به تاثیری که حمایت اجتماعی در این مقوله دارد، میزان اهمیتی که دولتها باید به آن بدهند، مشخص می شود.
