سواد رسانه ای چه مفهومی دارد و چگونه به انسان ها کمک می کند؟

رسانه در زندگی انسان ها مانند هوایی است که استشمام می ‌کنند و بدون آن نمی ‌توانند زنده بمانند، هر چه که در اطراف خود می بینیم به نوعی رسانه است از بیلبورد در خیابان، نقش و نگار‌ روی دیوار‌ها، اجناس داخل مغازه ها و حتی مقاله حاضر نوعی رسانه است. انسان ها نیاز به رابطه با افراد دیگر جامعه دارند، سواد رسانه ‌ای به فرد کمک می کند که با شیوه ها و روش های جدید رسانه‌ ای نیاز خود را برطرف کند و در صورت بروز مشکل، سریع تسلیم نشده و برای مقابله با آن برخیزند. سواد رسانه‌ ای به این معنی نیست که بخواهیم انسان ها را از روزنامه خواندن و یا تماشا کردن تلویزیون برحذر کنیم، بلکه هدف از سواد رسانه افزودن به علم، تفکر و دانش فرد است تا آن چه را که دیده، شنیده و یا خوانده تحلیل کند و قبل از این که رسانه بخواهد بر ذهن او اثراتی بگذارد او هدف و غرض آن را بفهمد.

سواد رسانه ای نوعی درک و فهم بر پایه‌ ی مهارت است که بر اساس آن فرد می تواند رسانه‌ها و دستاورد‌ های مختلف را شناخته و از هم جدا و تفکیک کند، سواد رسانه‌ ای مانند یک طبیب است که به فرد می گوید چه خوردنی هایی برای بدن او لازم است و باید خورده شود و چه موادی برای بدن ضرر دارد و باید از آن ها پرهیز کرد و نسخه‌ ای می ‌پیچد که در چه زمان و چه مقداری مصرف کند.
سواد رسانه ای به فرد کمک می کند که دقیق­ تر و مفید ‌تر از رسانه استفاده و بهره‌ برداری کند، زیرا سواد رسانه ای همانند علم منطق به فرد روش تفکر و بهره وری مؤثر را آموزش می ‌دهد، در زمان قدیم رسانه فقط به گفتن و یا نوشتن خلاصه می ‌شده است، اما اکنون که فناوری پیشرفت چشم ‌گیری داشته و رادیو و تلویزیون به بازار آمده است، رسانه نیز پیشرفت زیادی کرده است. این رسانه ها در بیست و چهار ساعت شبانه ‌روز هزاران مطلب علمی، فرهنگی، سیاسی و یا حتی سرگرم ‌کننده را که گاهاً به ضرر مخاطب است به او القاء می ‌کنند و سواد رسانه‌ ای نقش واکسینه شدن فرد را در برابر این مطالب مضر و بی فایده دارد.

سواد رسانه ای چه اهمیت و ضرورتی دارد؟

همان طور که پیش تر گفته شد افراد در زندگی در معرض اطلاعات بی شماری هستند، علاوه بر اهمیت صحت این اطلاعات، باید توجه داشت که اطلاعات باعث تغییرات مشهود و نا مشهودی در زندگی افراد می شود و با توجه به پیشرفت علم و فناوری و پیدایش اینترنت، خبرگذاری ها و فضای مجازی دانش و آگاهی انسان ها چندین برابر شده است و دیگر نمی توان چیزی را از مردم پنهان کرد، اگر در گوشه‌ ای از دنیا اتفاقی رخ بدهد در تمام دنیا منتشر خواهد شد، از سویی دیگر وجود هرگونه اطلاعات و عدم وجود سانسور در برخی رسانه های اجتماعی دسترسی تمام افراد جامعه را به اطلاعات امکان ‌پذیر کرده است و دیگر نمی ‌توان مانع کودک و نوجوان و حتی جوانان در استفاده از برخی اطلاعات شد و نمی ‌توان به آن ها گفت که مطلبی برای آن ها مفید نیست و یا متناسب با سن آن ها نخواهد بود و از آن استفاده نکنند، زیرا این خصلت ذهن انسان است که به دنبال پیدا کردن یافته های جدید است، انسان به گونه ‌ای است که از هر چه منع شود بیش تر به آن جذب می شود «الانسان حریص علی ما منع»، از سویی دیگر ممکن است  فرد با اطلاعات ناقصی که دارد در هر موردی که بیان می ‌شود نظری از جانب خود بدهد. سواد رسانه ای یک نوع پرورش فکری و توانمند کردن ذهن است که روش نقد کردن صحیح را یاد می‌دهند، لذا قبل از استفاده از رسانه باید روش درست استفاده از آن را فرا گرفت.

سواد رسانه‌ ای با تأکید بر تفکر انتقادی سعی دارد به فرد آموزش دهد که با شناخت رسانه های اجتماعی، پیام های منتقل شده آن را با دقت بررسی کند و در صورت مفید بودن از آن استفاده کند، چرا که انتشار گسترده یک مطلب دلیل صحت و سقم آن نمی ‌باشد و فرد می‌بایست مهارت های تفکر انتقادی و حل مسئله را بیاموزد و از آن استفاده کند.

چگونه می ‌توان پیام مناسب را تشخیص داد؟

برای کسب سواد رسانه‌ ای و دور ماندن از گزند رسانه ها توجه به پنج مفهوم بنیادی در این زمینه حیاتی است.

مفهوم اول: پیام ها طراحی و انتخاب می شوند این بدان معنا است که آن چه فرد با آن مواجه می ‌شود تنها بخشی از پیام است، چرا که بخش های دیگر توسط ارائه کننده پیام انتخاب نشده و به نمایش گذاشته نشده است.

مفهوم دوم: این مفهوم بیانگر آن است که همه پیام ها به وسیله زبانی خلاق و قوانینی خاص طراحی می ‌شوند، این بدان معنا است که برای انتقال پیام از زبان و شیوه‌ هایی خاص استفاده می ‌شود در نتیجه ممکن است بخشی از پیام با استفاده از این زبان حذف شوند.

مفهوم سوم: همه افراد از یک پیام واحد، درک واحدی ندارند، به عبارت دیگر هر فرد برداشت متفاوتی از یک پیام واحد دارد، چرا که تفاوت های فردی باعث تفسیری متفاوت از پیام می ‌شود و در مقابل شباهت های فردی باعث برداشت مشترک نیز می ‌شود، به طور نمونه می ‌توان این تفاوت را در نگاه متفاوت افراد به فیلمی یکسان دید. هر فرد با تحربه ‌ای متفاوت با رسانه روبرو می ‌شود از این ‌رو برداشت او از پیام نیز متفاوت خواهد بود.

مفهوم چهارم: رسانه ها به دنبال آن هستند که ارزش ها و عقاید خاصی را جاسازی کنند، پس با آگاهی از این مفهوم در می ‌یابیم که در زمان استفاده از رسانه می ‌بایست ارزش های آشکار و پنهان موجود در رسانه را شناسایی کرده و تصمیم به پذیرش یا رد آن گرفت.

مفهوم پنجم: این مفهوم اشاره دارد که اکثریت پیام ها به منظور نیل به منافع و قدرت ساخته می ‌شوند، از این رو فرد باید قادر باشد علت اصلی محتوای تولید شده را دریابد، بسیاری از رسانه ها با هدف سودآوری فعالیت می ‌کنند که به عنوان فعالیت تجاری شناخته می شوند. از این رو برای دستیابی به این هدف سعی بر جذب مخاطب دارند و سپس به تبلیغات می ‌پردازند، دانستن این که چطور رسانه ها مخاطبان خود را به اهداف تبلیغاتی می ‌رساند نشان دهنده اهمیت و ضرورت سواد رسانه ‌ای است.

آیا رسانه می تواند مخاطب را اداره و یا روی اراده او اثر بگذارد؟

رسانه به روش خاص و شگرد های مختلفی می ‌تواند اثرات خود را بر مخاطب بگذارد که در این جا به چند مورد اکتفاء می ‌شود:

۱- بزرگ نمایی چیزی که ارزش چنانی ندارد، مانند موفقیت کوچکی که توسط شخصی و یا گروهی به دست آمده، ولی آن را چنان در رسانه بیان می کنند و یا در صفحه روی جلد مجله و یا روزنامه با قلم بزرگ نوشته می ‌شود که انگار به کره مریخ سفر کرده است.

۲-نیازمند کردن فرد به رسانه، زمانی که ذهن فرد خالی از اطلاعات باشد رسانه می ‌تواند به او بگوید که به چه و چگونه فکر کند، در این حالت مخاطب دانشی در مورد موضوعی خاص ندارد و به اولین رسانه در دسترس مراجعه می ‌کند و به آن وابسته می ‌شود.

۳-رسانه با روش های خاص و در زمانی خاص مطلبی را به فرد می ‌قبولاند، به طور مثال زمانی که فرد در حال بازی و سرگرمی است و تحت تاثیر بازی قرارگرفته است آن را قبول می کند که در دراز مدت اثر بسیار قوی بر روی انسان خواهد گذاشت.