اسلوب در لغت به معنای گونه، شیوه، طریق، پایه، اساس مقام و لحن آمده است. شاید در لغت تفاوتی بین اسلوب و سبک دیده نشود، ولی در کل سبک را ظاهر اجرایی سخنرانی و اسلوب را بنای محتوایی سخنرانی تعریف می کنند. در سخنرانی دینی، اسلوب از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و جهت اقناع اندیشه یا احساس مخاطب به کار می رود. اقناع اندیشه مخاطب، احساس او را درگیر می کند، البته عکس این قضیه نیز تا حد زیادی صادق است.
یک سخنران دینی برای این که بتواند مخاطب خود را اقناع کند می بایست علاوه بر آشنایی و تسلط به سبک ها و اسلوب های سخنرانی از دانش کافی نیز بهره مند باشد، اصطلاحات قابل درک را به کار ببرد، جذاب و کاریزماتیک باشد، در کلام خود انسجام داشته باشد، توانایی برقراری ارتباط را داشته و از صلاحیت و صمیمیت بهره کافی را برده باشد.
10اسلوب مهم اقناع اندیشه در سخنرانی دینی چیست؟
همان طور که قبلا گفتیم، اقناع مخاطب به شیوه های مختلف انجام می شود، اما اقناع اندیشه دارای اسلوب هایی می باشد که در ادامه با مهم ترین اسلوب های اقناع اندیشه در سخنرانی دینی آشنا خواهیم شد.
1. تعلیل و توجیه
تعلیل، به معنای سبب و دلیل، اثبات کردن چیزی می باشد و توجیه نیز، به معنای توضیح، تفسیر و موجه ساختن می باشد. در این اسلوب به بیان حکمت ها و دلایل یک مسئله یا حکم پرداخته می شود. مثلا، اگر بخواهیم درباره حکمت نیکی به والدین یا حرمت کم فروشی بگوییم، درباره حکمت های آن ها صحبت می کنیم. البته احکام زمانی قطعی هستند که در روایات معتبر و یا آیات قرآن ذکر شده باشند. در غیر این صورت می توانیم آن احکام را محتمل بدانیم. این اسلوب از طریق بیان دلایل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در توضیح مسائل غیر شرعی نیز کاربرد دارد.
2. تنظیم و تقسیم
تنظیم، دسته بندی و تقسیم مطالب فهم آن ها را آسان تر می سازد و اگر این تقسیم بندی ها حصرهای عقلی ایجاد کنند، تاثیر بیشتری در اقناع مخاطب برجای می گذارند. این دسته بندی ها باید به گونه ای باشند که تمامی حالات موضوع مورد بحث در آن ها جای گرفته و حالت دیگری برای آن متصور نباشد. مثلا، می گوییم یک فرد مسلمان یا شیعه است و یا سنی، یعنی حالت دیگری برای یک فرد مسلمان از این دیدگاه وجود ندارد.
3. مقایسه و ترجیح
در این اسلوب دو اندیشه، مکتب، دیدگاه، پدیده یا هر چیز دیگری را در کنار هم قرار داده و آن دو را با یکدیگر مقایسه می کنیم و سپس یکی از آن ها را بر دیگری ارجحیت داده و دلایل آن را اعلام می کنیم. مثلا، می توانیم وضعیت پایبندی به احکام دینی را در دو کشور ایران و ترکیه مقایسه کنیم و شرایط و زیرساخت های آموزشی و اجتماعی هر دو کشور را تشریح کنیم و سپس اعلام کنیم که با توجه به در نظر گرفتن تمام جوانب تاثیرگذار در این امر، کشور به احکام دینی پایبندی بیشتری دارد.
4. نقد و بررسی
در اسلوب نقد ابتدا تمام ارکان، عوامل، نظریه ها و عناصر یک مسئله مطرح شده و به طور کامل توضیح داده می شود و سپس تمام یا بخشی از آن ها با تکیه بر استدلال و مستندات محکم رد می شود. کتاب های اصولی در حوزه های علمیه بیشتر با تکیه بر همین اسلوب نوشته شده اند. در این روش مثلا، اگر بخواهیم کمونیسم را مورد بحث قرار دهیم ابتدا تمام زوایا و عناصر آن را به طور کامل تشریح می کنیم، به طوری که مخاطب گمان می کند ما در حال تایید موضوع مطروحه هستیم، سپس در ادامه با تکیه بر ادله و برهان های منطقی و قطعی و با تکیه بر اعتقادات اسلامی، ایرادات اساسی را وارد ساخته و آن را رد می کنیم.
5. پرسش و پاسخ
این یکی از ساده ترین اسلوب های سخنرانی است، به طوری که مخاطب سوالاتی را که در ذهن دارد پرسیده و سخنران با دقت فراوان آن ها را شنیده و پس از درک مقصود اصلی مخاطب، به سوال یا سوالات او پاسخ می دهد. معمولا در سخنرانی های دینی سعی می شود تا از این اسلوب ها در کنار سایر اسلوب ها استفاده شود تا ابهامی در ذهن مخاطب بر جای نماند. گاهی ممکن است تمام جلسه سخنرانی پس از ایراد بیانات نخست سخنران با تکیه بر همین اسلوب پیش برود. در جلسات درس حوزه های علمیه، این اسلوب ها بسیار زیاد مورد استفاده قرار می گیرد.
6. تجزیه و تحلیل
تجزیه در لغت به معنای تقسیم کردن و بخش بخش کردن و تحلیل به معنای گشودن گره به بهترین وجه می باشد. در این اسلوب تمامی عناصر، دیدگاه ها و عوامل یک موضوع را تقسیم بندی کرده و سپس ارتباط آن ها را با یکدیگر بررسی کرده و سپس عناصر و عقاید دیگر را در کنار آن بیان می کنیم تا درست و نادرست بودن آن ها مشخص گردد. مثلا، اگر می خواهیم حمایت یک کشور همسایه را در قبال کشور خود تجزیه و تحلیل کنیم، نخست مواضع حمایتی آن کشور را تقسیم بندی و سپس تحلیل می کنیم، پس از آن مواضع دشمنانه ای را که همان کشور در زمانی دیگر بر علیه کشور ما اتخاذ نموده تجزیه و تحلیل نموده و همه ی آن ها را در کنار هم قرار می دهیم تا بتوانیم از مقصود اصلی آن کشور نسبت به خود اطلاع حاصل کنیم.
7. توضیح و تبیین
گاهی ضرورت دارد برای متقاعد ساختن مخاطب تمامی ارکان و عناصر مربوط به یک موضوع را به طور کامل توضیح دهیم و با روشنگری در خصوص آن، دست به اصلاح عقاید و اعتقادات مخاطب بزنیم. برای روشنگری موضوع می توانیم از احادیث، روایات و همچنین آیات قرآن استفاده کرده و آن ها را عینا در ارتباط با موضوع نقل کنیم و از این طریق مخاطب را اقناع سازیم. برای مثال، ممکن است فردی دین مسیحیت را ارجح بر دین اسلام بداند، در این صورت ما می توانیم از طریق توضیح کامل ارکان و عناصر مربوط به هر دو دیدگاه و روشنگری مطالب از طریق آیات و احادیث مستدل، کاری کنیم که او خودش نظریه برتر را تایید و تصدیق نماید.
8.گزارش تحقیق
در این اسلوب محقق و سخنران، سیر تحقیقات خود در خصوص موضوع مورد بحث را به طور کامل برای مخاطب تشریح می کند. محقق بیان می کند که چرا این موضوع را برای تحقیق استفاده نموده، چه ذهنیت و فرضیاتی در خصوص موضوع در ذهن داشته، چه منابعی را مورد مطالعه قرارداده، با کدامیک از محققان به بحث و تبادل نظر پرداخته، چه پاسخ هایی شنیده، چگونه آن ها را تحلیل کرده، با چه نظریه هایی مورد مقایسه قرار داده و در نهایت به چه نتیجه منطقی و مستندی دست پیدا کرده است. سخنران با بیان این موارد موجبات اقناع خودش را فراهم ساخته به مرور موفق می شود مخاطب را تا حدود زیادی متقاعد سازد.
9.طرح مسئله و تبیین آن
این اسلوب بیشتر در خصوص مخاطبان عادی کاربرد دارد . این دست مخاطبان بیشتر نیاز دارند تا در خصوص یک موضوع به آن ها توضیحات کامل داده شود تا از این طریق به زوایای مختلف آن مبحث اشراف پیدا کنند. در این اسلوب موضوع مورد بحث در ابتدای جلسه مطرح می شود و در ادامه سخنران به بیان کامل توضیحات و دلایل لازم پرداخته و از این طریق ذهن مخاطب را روشن می سازد.
10. مناظره و گفت و گو
مناظره در لغت به معنای بحث و جدال و مباحثه و مجادله کردن می باشد. در این اسلوب موافقین و مخالفین یک موضوع یا طرفداران دو دیدگاه متفاوت رو به روی هم قرار می گیرند و نمایندگان هر گروه در حمایت از مواضع خود سخن می گویند و این فرصت را در اختیار مخاطب قرار می دهند تا دیدگاه های مختلف را شنیده و به کمک مستندات و دلایلی که از طرفین مناظره ارائه می شود، نظر یا دیدگاه درست را انتخاب نماید و نسبت به آن موضوع اقناع شود. گاهی ممکن است سخنران مناظره ای صوری را به وجود آورده و خود به نمایندگی از موافقین و مخالفین سخن بگوید تا مخاطب به خوبی با مواضع هر دو طرف آشنا شده و تصمیم منطقی را اخذ کند. البته در این روش، صداقت و عدالت سخنران، نقشی تعیین کننده دارد.
یک سخنران دینی برای این که بتواند اندیشه مخاطب خود را اقناع سازد ناگزیر به استفاده از این اسلوب های سخنرانی است. گاه استفاده از یکی از این اسلوبها برای متقاعد ساختن مخاطب کافی است، اما گاهی بنا به اقتضای شرایط، لازم است دو یا چند اسلوب در یک سخنرانی به کار گرفته شود، پس یک سخنران دینی حرفه ای و مجرب می بایست با تمامی اسلوب های اقناع آشنا باشد تا بتواند در اقناع مخاطبان متفاوت خود موفق عمل نماید.
