معرفی مکانیزم های دفاعی – نظریه زیگموند فروید

معرفی مکانیزم های دفاعی_نظریه زیگموند فروید

 

در دروس قبلی از دوره ی نظریه های روانشناسی سایت توانا به بررسی مهم ترین نظریه های فروید پرداخته شد. در این درس به بررسی مکانیزم های دفاعی و اضطراب از نظر زیگموند فروید پرداخته می شود.

در درس قبلی عقده ادیپ از نظریات زیگموند فروید دقیق تر بررسی شد. همانطوری که اشاره شد طبق نظر فروید در رشد روانی_جنسی و همچنین بلوغ در زندگی، انسان با مجموعه ای از تعارضات روبه رو می شود که برای تجربه کردن رشدی سالم تر، نیاز به پشت سر گذاشتن آن ها می باشد. در این مقاله به بعد دیگری از نظریات این بزرگ روانشناس پرداخته می شود.

 

اضطراب از دیدگاه زیگموند فروید

اضطراب در معنی کلامی نوعی دلهره و نگرانی است که منشا مشخصی نداشته و موجب بروز دسته ای از علائم فیزیولوژیکی مانند: تعریق، سرخ شدن چهره و تپش قلب می شود. از نگاه زیگموند فروید هنگامی که بین ابعاد گوناگون شخصیت تعارض به وجود بیاید، اضطراب پدیدار می شود که موجب آن “خود” یا همان “بن” از سطوح شخصیت است که به صورت علامت هشدار بدن را مطلع می سازد و به فرد این اخطار را می دهد که چیزی دچار اشکال است.

در حقیقت فروید از اضطراب به عنوان یکی از بخش های مهم نظریه شخصیت خود نام برد و خاطر نشان ساخت که این امر موجب رفتار های روان رنجورانه می شود. اتو رنک یکی از پیروان فروید بود که منشا نخستین اضطراب را به این صورت تعریف کرد:

هنگامی که جنین مجبور است از محیط رحم مادر که زادگاه مورد اطمینان اوست به علت تولد صرف نظر کند، دستگاه عصبی او که هنوز کارایی لازم را دارا نمی باشد با محرک های عصبی زیادی مواجه می شود که این اتفاق باعث افزایش ضربان قلب در نوزاد شده و نوعی دلشوره را در او ایجاد می کند. طیق این تعریف فرد در بزرگسالی نیز هنگام مواجه با شرایط غیر معمول، دوباره این دلهره ی کودکانه را به نوعی تجربه می کند.

طیق تحقیقات گسترده ای که توسط فروید انجام گرفت؛ او سه نوع از اضطراب را به اهالی علم معرفی کرد: اضطراب واقعی – اضطراب روان رنجور – اضطراب اخلاقی.

 

اضطراب واقعی چیست؟

در واقع اضطراب واقعی یا همان اضطراب عینی نوعی از ترس است که محصول پدیده های واقعی در جهان می باشد. تمامی انسان ها در جهان از یک سری حوادث قابل لمسی چون بلایای طبیعی مثل طوفان و یا حیوانات درنده و یا به طور کل از اتفاقاتی که سلامت ایشان را به خطر می اندازد، وحشت دارند و در هنگامی که آثار این تهدید ها کمرنگ تر باشد، ترس و یا همان اضطراب واقعی نیز کمتر تجربه می شود.

 

اضطراب روان رنجور چیست؟

این نوع از اضطراب ریشه در کودکی فرد دارد و از تعارض بین نیاز های غریزی “نهاد” و”خود” یا همان “اید” و “ایگو” می باشد که در کودکی هنگامی که فرد به علت ابراز کردن تکانه ها و نیاز های جنسی اش سرکوب می شود، بروز مجدد این نیاز ها در او موجب ایجاد شدن استرس می شود. به زبان دیگر اضطراب روان رنجور نوعی ترس از تنبیه شدن به صورت ناهشیار است که برای سلامت روانی انسان می تواند مشکل آفرین نیز باشد.

 

اضطراب اخلاقی چیست؟

این اضطراب همان ترس از وجدان است که حاصل اختلاف بین “نهاد یا اید” و “فراخود یا سوپرایگو” می باشد که نوعی احساس گناه از ابراز کردن تکانه های غریزی است. اصول اخلاقی از فراخود ناشی می شوند که عدم پیروی از آن ها نوعی عذاب وجدان را در انسان پدید می آورد. به عنوان مثال اگر کودکان از اصول اخلاقی والدینشان پیروی نکنند، عذاب درونی را تجربه خواهند کرد که محصول فراخود بوده و هرچه که این اصول سخت تر باشند، اضطراب و عذاب نیز بیشتر تجربه خواهد شد. 

در واقع اضطراب به افراد این غلامت را می دهد که در خطر هستند و باید از خودشان محافظت کنند.

 

مکانیزم های دفاعی – نظریه فروید

همان طوری که بررسی شد انسان ها یه واسطه ی تعارض میان نیاز های غریزی و سرکوبی جامعه، اضطراب را تجربه می کنند که در این میان وظیفه ی “خود” و منطق است که که بین “نهاد” و “فراخود” تعادل را برقرار سازد. هنگامی که اضطراب تجربه شده بسیار زیاد باشد، مکانیزم های دفاعی ایجاد می شوند تا از فرد در مقابل خطر محافظت کنند.

زیگموند فروید در نظریه روانشناسی خود به این معتقد بود که این دفاع ها تا حدودی دائما در حال فعالیت هستند تا جلوی تکانه ها را گرفته و آن ها را به شکل ضعیف تری تبدیل کنند. این مکانیزم ها در اشکالی چون انواع تیک ها، فراموشی و… ظاهر می شوند که فروید آن ها را بدین شکل تقسیم بندی کرد:

سرکوبی – انکار – جا به جایی – فرافکنی – والایش و …

مکانیزم دفاعی سرکوبی:

یکی از رایج ترین مکانیزم های دفاعی، سرکوبی می باشد که به واسطه ی آن افراد به صورت ناخودآگاه خاطرات و احساساتی که یادآوری آن ها موجب ناراحتی آن ها می شود را سرکوب می کنند و به ذهن ناهشیار می فرستند.

از فواید این مکانیزم دفاعی می توان به این اشاره کرد که انسان ها می توانند حوادث ناخوشایند را فراموش کنند. حوادثی چون: جنگ، تجاوز و یا تصادف که این تصاویر باعث رنجش انسان می شود.

اما از بدی های این دفاع دور شدن افراد از حقیقت است که این امر می تواند به عواملی چون  فوبیا و مسائل رفتاری نیز بیانجامد.

 

مکانیزم دفاعی انکار:

این مکانیزم دفاعی رابطه ی بسیار نزدیکی با سرکوبی دارد که به واسطه ی آن انسان ها از رویارویی با واقعیت فرار می کنند که به صورت بلند مدت می تواند موجب آسیب دیدگی افراد شود. به عنوان مثال اگر فردی از وجود سرطان در بدنش آگاه شود و با انکار واقعیت از قبول کردن آن فرار کند، ممکن است خطرات جبران ناپذیری برایش به ارمغان بیاورد.

ریشه های انکار را می توان از رفتار های کودکان نیز متوجه شد. برای مثال کودکی که خودکار قرمز در دست دارد و از رنگی کردن دیوار سربازمی زند.

 

مکانیزم دفاعی جا به جایی:

در این مکانیزم دفاعی، افراد هیجانات خود را از روی هدفی غیر قابل دسترس بر نقطه ای که امکان دارد، تغییر می دهند. برای مثال کودکی که از والدش خشمگین است و این خصومت را برکسی که می تواند، تخلیه می کند و با همسالانش درگیر شده و آن ها را کتک می زند که همچین مسائلی به دفعات در مدارس دیده می شوند.

به زبان علمی تر افراد در این مکانیزم دفاعی، تکانه های نهاد را در موقعیت های امکان پذیر ارضا می کنند. از خوبی های این روش نیز می توان به امکان پذیر بودن تمرکز آن، بر نقاط مثبت جامعه اشاره کرد. به عنوان مثال کسی که پرخاشجو است می تواند این تکانه ها را در ورزش های رزمی تخلیه کند و چه بسا که در این رشته ها برای کشورش افتخار نیز بیافریند.

 

مکانیزم دفاعی فرافکنی:

مکانیزم دفاعی فرافکنی از ترکیب انکار و جا به جایی تشکیل می شود. به زبان ساده تر هنگامی که شخصی احساسات خود را نشناسد، آن ها را به افراد دیگری نسبت می دهد. مثلا کسی که دید منفی نسبت به شخص دیگری دارد و می گوید که او از من متنفر است و احساس خود را به او نسبت می دهد.