نقش کلیدی عادت ها در دستیابی به اهداف چیست؟

عادت ها در اثر تکرار جریان عادی یک رفتار به وجود می‌آیند، عادت‌ها طی سه فرایند نشانه، رفتار و پاداش شکل می‌گیرند.
نشانه عاملی است که باعث بروز رفتار عادتی می‌شود، رفتار واکنش واقعی است که شخص از خود بروز می دهد و در مرحله پاداش، احساسات و بازخورد مثبت حاصل می‌شود و به این ترتیب فرایند عادت ادامه می یابد.

واقعیت این است که بخش مهمی از نتایجی که تاکنون در زندگی دریافت کرده‌ایم حاصل عادت های ما بوده نه تصمیمات، در نتیجه باید عادت های خود را مورد بررسی و تحلیل قرار داده و با تغییر عادت‌های بد، به موقعیت بهتری در زندگی دست یابیم. افراد موفق عادت های تقریباً مشابه و یکسانی دارند، آن ها آگاهند که باید رفتارهایی که در رسیدن به اهداف و موفقیت یاری رسان هستند، در وجود خود به صورت عادت مبدل نمایند، به همین دلیل تحقق اهداف انسان های بزرگ، مستمر است و همواره در مسیر موفقیت قرار دارند.

برایان تریسی می گوید: “افراد موفق، کسانی هستند که عادت های موفقی دارند.” 

‎مربیان سیرک ترفندی برای مهار قدرت فیل دارند. آن ها پای فیل کودک را به درخت می بندند، فیل کوچک هر چقدر تلاش می کند نمی تواند رها شود. آرام آرام به این باور عادت می کند که درخت از او قوی تر است. وقتی فیل بزرگ و پر قدرت می شود اگر پایش را به یک نهال ببندند برای رهایی تقلا نمی کند.

پاهای ما نیز همانند فیل، در اسارت عادت هایمان است. طبق مطالعات روان شناسان، 95 درصد افکار، احساسات و رفتارهای ما در نتیجه عادت های ما شکل گرفته اند. بررسی ها نشان می دهند افراد نسبت به رویدادها واکنش گرا نیستند، بلکه بر اساس الگوهای ذهنی از پیش تشکیل شده رفتار می کنند، به طور مثال شخصی که در کودکی آموخته است که تحت هر شرایطی صداقت داشته باشد، این الگوی ذهنی در او شکل گرفته و تا پایان عمر در رفتار او جاری بوده و به یک عادت تبدیل می شود، اگر عادت های درستی داشته باشیم در 95 درصد مواقع در مسیر درست حرکت خواهیم کرد.

ارسطو می گوید: “ما همانی هستیم که مکرر انجام می دهیم.”

عادت ها با زندگی ما چه می کنند؟

عادت ها موجب می شوند که ما به طور غیر ارادی و با صرف کم ترین انرژی کارهای خود را انجام دهیم، به طور مثال شخصی که به ورزش روزانه عادت دارد این کار را به صورت خودکار و ناخودآگاه انجام می دهد، اما شخصی که عادت به ورزش روزانه ندارد برای انجام آن بهانه می آورد و یا آن را به سختی به انجام می رساند.

رویه ها و عادت های خوب، کلید موفقیت ما در زندگی هستند، با تقویت عادت های خوب، می توانیم از ظرفیت ذهنی در مسیر افکار و اهداف بزرگ بیشتر بهره ببریم. تمامی انسان های موفق عادت های خوب بسیار دارند، این افراد هوش و استعداد خارق العاده ندارند، بلکه عادت های شان، آن ها را به مسیری سوق می دهند که دستاوردهای بیشتری داشته باشند.

می بینیم در صورتی که عادت های خوبی ایجاد کرده باشیم، از آن پس تکرار ناخودآگاه رفتارهای مثبت با کمترین میزان انرژی، مسیر اهداف ما را هموار خواهند نمود. در واقع، اولین و بزرگ ترین مانع ما در مسیر موفقیت، عادت های بد هستند و برای فتح قله های موفقیت، باید عادت های بد را حذف و عادت های خوب را در خود خلق و تقویت کنیم.

جان آسارف می گوید: “عادت ها هزاران برابر قوی تر از خواسته های ما هستند.”

رفتارهای بد یا خوب به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه با تمرین و تکرار در طی زمان تبدیل به عادت می شوند، بسیاری از عادت های ما با الگو برداری از پدر و مادر و یا محیط پیرامون شکل گرفته اند و سال ها است که ما را به هر سویی که می خواهند می کشانند و گاها نتایجی خلاف خواسته ی قلبی بر ما تحمیل می کنند، اما خوشبختانه این عادت ها را می توانیم آگاهانه تغییر دهیم یا از بین ببریم.

چگونه با تغییرعادت ها به اهداف خود برسیم؟

عادت ها بسیار قدرتمند هستند و در بدترین شرایط بهترین عملکرد را با صرف کمترین انرژی دارند. اغلب انسان ها در طول حیات خود تصمیماتی در جهت تغییر سبک زندگی، موقعیت شغلی و یا اجتماعی خود می گیرند و بعضا در ابتدا انگیزه و اراده کافی دارند و دست به اقدام می زنند، اما بسیاری از آن ها به اهداف خود نمی رسند و در طی مسیر اراده و انگیزه خود را از دست می دهند، اما سوال این جا است، چه نیرویی توان مقابله با نیروی انگیزه را دارد و در بیشتر مواقع بر آن غلبه می کند؟ پاسخ، نیروی قدرتمند عادت است!!

ویلیام جیمز می گوید: “تمام زندگی ما تا الآن که شکل مشخصی به خود گرفته است، مجموعه‌ای از عادت‌ هاست”

اهداف از جنس نیازهای ما هستند و یکی از دلایل مهمی که تاکنون به آن ها نرسیده ایم عادت های ما خواهند بود، پس ضروری است برای به دست آوردن آن چه که تاکنون نداشته ایم، تغییراتی در رفتارهای خود به وجود آوریم و به انسان جدیدی تبدیل شویم. برای این منظور سه هدف اصلی خود را مشخص می کنیم و فهرستی از عادت های مثبت و راه گشا که منجر به تحقق هر یک از سه هدف می شوند را مشخص می کنیم و سپس رفتاهای منفی و مسدود کننده که مانع حرکت به سمت اهداف می شوند را یادداشت می کنیم.

چگونه اهداف با حذف عادت های بد محقق می شوند؟

عادت ها طی یک روز یا یک شب به وجود نیامده اند که به همین سرعت هم از بین بروند، پس باید برای ریشه کن کردن آن ها آگاهانه و بر اساس برنامه عمل کنیم، برای اغلب ما پیش آمده که خواسته باشیم عادت بدی را ترک کنیم، اما موفق نشده باشیم، دلیل این ناکامی این نیست که انسان با اراده ای نیستیم و یا آن عادت به قدری قدرتمند است که توان حذف آن نیست، در واقع دلیل این عدم موفقیت، ناآگاهی ما به ماهیت عادت ها و فرایند مقابله با عادت های بد است. رمز موفقیت در این فرایند، تقویت “نیروی چرایی” است که ما را آماده پذیرش سختی های مسیر و چشم پوشی از لذت های آنی می کند.

روند شکل گیری عادت در انسان ها متفاوت است. ممکن است یک عادت در یک انسان با یک بار تکرار به وجود آید و در انسان دیگر با صد بار تکرار، این زمان بستگی به میزان “نیروی چرایی” و “پاداش” هایی دارد که در طی فرایند شکل گیری عادت دریافت می شود.

پیش تر ماهیت عادت ها را تشریح کردیم در ادامه راهکارهای مقابله با عادت های بد را بررسی خواهیم کرد.

شناسایی محرک های عادت بد

اولین قدم در ترک یک عادت ها، شناسایی عوامل تحریک کننده است، با درون نگری می توانیم منشأ بروز عادت های رفتاری را شناسایی کنیم، به طور مثال زمانی که با سرعت غیر مجاز رانندگی می کنیم با درون نگری متوجه می شویم که در آن هنگام دچار تنش عصبی ناشی از محیط کار هستیم، میل به مصرف شیرینی جات در زمان های خاصی از روز، دیر خوابیدن هنگام شب به دلیل تماشای تلویزیون.

با دقت در رویه های روزانه و دنبال کردن عادت ها، به الگوهای ذهنی که در پس این عادت ها قدرت نمایی می کنند می رسیم، در پس هر عادت منفی، 4 پرسش اساسی وجود دارد.

1-عادت چه زمانی اتفاق می افتد؟
2-عادت کجا اتفاق می افتد؟
3-چه کسی( یا کسانی) در بروز عادت نقش دارند؟
4-چه چیزی در بروز عادت نقش دارد؟

با پاسخ به این سوالات، محرک های عادت ها را کشف و نسبت به آن ها آگاه می شویم.

نیروی “چرایی” قدرتمند

تحقیقات نشان می دهد زمانی فرایند حذف یا تغییر عادت با سرعت و سهولت انجام می شود که ما چرایی قدرتمندی برای آن داشته باشیم و نتیجه ی این فرایند برای ما ارزشمند باشند، دلایل خود را برای این تغییر یادداشت کنیم و در مکان هایی که جلوی چشم است مثل آینه، نصب کنیم.
به طور مثال اگر می خواهیم عادت نوشیدن نوشابه در وعده غذایی را ترک کنیم، اثرات منفی این نوشیدنی و نتیجه ای که از مصرف نکردن آن حاصل خواهد شد را در برچسبی نوشته و بر در یخچال بچسبانیم، با مشاهده این لیست قدرت ذهنی ما جهت تغییر عادت متمرکز می شود.

حذف عوامل فیزیکی محرک

در این مرحله منزل و محل کار را از عوامل فیزیکی محرک پاکسازی می کنیم. به عنوان مثال، اگر می خواهیم مصرف شیرینی جات را قطع کنیم باید تمام شیرینی های موجود در خانه و محل کار را بیرون بریزیم و از خریدن آن ها خودداری کنیم، در نتیجه از هر چیزی که عادت بد را تحریک می کند تا حد امکان فاصله بگیریم، در این مرحله بهتر است اعضای خانواده و یا همکاران خود را برای مقابله با این عادت های بد، همراه کنیم، ترک عادت منفی برای آن ها هم مفید خواهد بود، ضمن این که با پشتیبانی یک همراه در این مسیر سخت تنها نخواهیم بود و اشتیاق و انگیزه ما در طول مسیر بیشتر خواهد شد.

جایگزینی عادت جدید

زمانی که یک عادت سالم جایگزین عادت منفی می شود، ترک عادت منفی بسیار راحت تر و سریع تر خواهد بود. به طور مثال، زمانی که عادت داریم به هنگام تماشای تلویزیون تنقلات پر کالری مصرف کنیم، کنار گذاشتن این عادت سخت است، اما با جایگزین کردن مصرف میوه خشک یا تکه های سبزیجات مانند هویج و گل کلم، می توانیم راحت تر عادت منفی خوردن تنقلات پر کالری را کنار بگذاریم.

با تکرار رفتار سالم و جدید و دیدن نتایج حاصل از آن، انگیزه و اراده ی ما برای ادامه این روند بیشتر می شود و در نهایت عادت سالم جایگزین عادت منفی می شود.

چرا در فرایند ترک عادت باید آمادگی لغزش داشته باشیم؟

هر چه عادت های ما قدیمی تر باشند تغییر آن ها مشکل تر و چالش برانگیزتر استف اما قطعا شدنی است، زمانی که عادت جدید جایگزین عادت قدیمی نشده امکان لغزش و بازگشت به رفتار گذشته وجود دارد، باید از لحاظ ذهنی آماده باشیم تا در هنگام وقوع چنین شرایطی، انگیزه و اعتماد به نفس خود را از دست ندهیم، در آن لحظه باید عامل محرک را شناسایی و رویکرد جدیدی جهت حذف آن و تطبیق بیشتر با مسیر تغییر در نظر بگیریم.

نکته مهم در هنگام لغزش این است که تسلیم ناپذیر باشیم و با یادآوری اراده و تلاش های خود در طی فرایند تغییر، فردایی متفاوت خلق کنیم، در واقع باید بیشتر از آن که به مسیر تمرکز کنیم به نتیجه متمرکز باشیم.