ویژگی های مدل های ذهنی

تا اینجا برخی از ویژگی های مدل های ذهنی را به صورت پراکنده بررسی کردیم. در درس قبل داستان فیل در تاریکی را از سری دوره مدل ذهنی توانا خواندیم. در این درس مرور کوتاهی بر این ویژگی ها خواهیم داشت و سپس یک ویژگی بسیار مهم دیگر از مدل های ذهنی را معرفی خواهیم نمود.

اطلاعاتی که از طریق حواس پنج گانه دریافت می کنیم از فیلتر یا لنز مدل های ذهنیمان می گذرند.

حتی در تفسیر آثار ادبی مانند شعر، رمان، فیلم وغیره، افراد نظرات متفاوت و گاه متضادی دارند. این اتفاق نشانه ایست واضح از وجود مدل های ذهنی که افکار ما را قالب بندی می کنند.

 مطالعات بسیاری وجود دارند که در آن از چند نفر که شاهد یک اتفاق بودند خواسته شد آنچه که دیدند را بازتعریف کنند. در این مطالعات گزارش های بدست آمده از افراد مختلف تفاوت های معناداری باهم داشتند.

مدل های ذهنی واقعیت نیستند، بلکه تصویری تغییر یافته و ناقص از واقعیت اند.

می توان جمله ی جورج باکس را به یاد آورد که ، همه ی مدل ها غلط اند. مدل های ذهنی تنها ادراکات ما از جهان اطراف هستند اما با این حال ما آن ها را واقعیت می پنداریم و با اطمینان تمام از این ادراکات ناقص و ناکامل دفاع می کنیم. نکته ی جالب این است که تمام تصمیمات زندگیمان را نیز بر اساس همین مدل های ذهنی می گیریم. بنابراین آگاهی یافتن از مدل های ذهنیمان و درک درست منطق آن ها از اهمیت بالایی برخوردار است. ( در درس های آینده ی دوره مدل ذهنی در این باره بیشتر خواهیم گفت )

مدل های ذهنی محدوده های فکری ما را تعیین می کنند.

از سال 1945 تا سال 1954 همه ی دوندگان اعتقاد داشتند که برای انسان ممکن نیست که بتواند فاصله ی 1 مایلی را در کمتر از 4 دقیقه بدود. اما در آن سال وقتی راجر بنیستر (Roger Bannister) رکورد کمتر از چهار دقیقه را به ثبت رساند، این رکورد تنها 46 روز دوام آورد و جان لندی از استرالیا این رکورد را شکست. پس از آن این رکورد که 9 سال بود تغییر نکرده بود چندین بار جا به جا شد. امروز رکورد دو 1 مایل 3:43 است.

بعد از رکورد شکنی راجر بنیستر تنها چیزی که برای دوندگان دیگر تغییر کرد این فکر بود که این اتفاق امکان پذیر است.

و اما یکی از مهم ترین ویژگی های مدل های ذهنی :

مدل های ذهنی باعث تثبیت و تقویت خود می شوند.

بگذارید با چند مثال ساده این فرایند را  بشناسیم.

همانطور که در مثال های بالا واضح است یک مدل ذهنی می تواند چرخه ای را بوجود بیاورد که نهایتا خودش را تایید کند  و هر بار تایید این مدل ذهنی تقویت می شود. چرا که تمام تصمیم ها و عمل های زندگیمان براساس مدل های ذهنی ما هستند. حتی بسیاری از مواقع ما اتفاقاتی را که در زندگیمان می افتد را طوری توجیه و تفسیر می کنیم که با مدل ذهنی کنونیمان همخوانی داشته باشد.

برای مثال شما فکر می کنید یکی از دوستانتان فرد منفعت طلبی است. اگر این دوست در طی چند هفته چند بار با شما تماس بگیرد و بگوید “فقط می خواستم حالت را بپرسم” احتمالا به جای اینکه از اینکه به فکر شما بوده است خوشحال شوید ، با خود می گویید “این بار دیگه چی تو سرشه ” یا ” دیگه چه نقشه ای داره”. در واقع شما بر اساس مشاهدات گذشته که تبدیل به الگو های ذهنیتان شده مشاهدتات کنونی را نیز ارزیابی می کنید، در صورتی که اطلاعاتی برای اثبات آن ندارید.

نکته ی مرتبطی وجود دارد که بررسی آن خالی از لطف نیست.

شکل گیری الگو ها و مدل های ذهنی همیشه بر اساس اتفاقاتی نیست که در زندگی خودمان افتاده. ممکن است ما فقط راجع به آن اتفاق ها چیزهایی شنیده باشیم. بر اساس همان اطلاعات نیز مدل های ذهنی می توانند شکل بگیرند.

برای مثال اگر همیشه از اخبار خبرهای قتل، سرقت، آدم ربایی و جرایم دیگر را راجع به یک شهر یا کشور خاص شنیده باشید، احتمالا اگر به آن مکان سفری داشته باشید احساس امنیت نخواهید کرد. شما هرگز هیچ کدام از آن اتفاقات را به چشم ندیده اید اما همان اطلاعاتی که از اخبار دریافت کردید برای شکل گیری مدل های ذهنیتان کافی است.

فرض کنید از کودکی شنیده اید که افراد شهر سعید آباد بسیار خونگرم و مهمان نواز هستند. اما مردم شهر جلال آباد عصبی هستند. وقتی حتی برای اولین بار به این شهر ها سفر می کنید احساس متفاوتی خواهید داشت و با کوچکترین نشانه که با مدل ذهنیتان از آن شهر همخوانی داشته باشد به سرعت مدل ذهنیتان تقویت و تثبیت می شود.

 با وجود تمام این شرایط مدل های ذهنی تغییر پذیر هستند. مدل های ذهنی را می توان شناخت ، بررسی و ارزیابی کرد و در صورت لزوم تعدیل یا تغییر داد. شناسایی مدل های ذهنی در گفت و گو ها و مباحثات کمک شایانی در زندگی و محل کار به ما خواهد کرد. در درس های آینده با ابزارهایی آشنا می شویم که بتوانیم با مدل های ذهنی بیشتر کار کنیم.