در روان شناسی روش های درمانی مختلفی وجود دارد که یکی از آن ها گروه درمانی است، این شیوه درمانی، بر پایه یکی از مهم ترین ویژگی های انسان یعنی اجتماعی بودن او شکل گرفته است، با توجه به این که انسان در محیط های اجتماعی فعال است، ممکن است در این محیط به آسیب های روانی و هیجانی دچار شود و آسیب های خود را در این محیط بهبود دهد، از این رو است که در محیط های اجتماعی مختلف به شکل بندی های گروهی توجه می شود. گروه درمانی با یک روان درمانگر حرفه ای و حداقل دو بیمار تشکیل می شود، با وجود این، به طور معمول در هر گروه چهار الی هشت بیمار حضور دارد، جلسات گروه درمانی، هر هفته، یک الی یک ساعت و نیم است که به طور منظم تشکیل می شود.
هدف کلی این روش درمانی این است که آگاهی افراد را درباره خود و دیگران افزایش دهد، افراد از طریق این روش درمانی می توانند تغییراتی که تمایل دارند، در زندگی خود به آن ها دست پیدا کنند را انجام دهند. بودن در گروه، در مقایسه با روان درمانی های فردی پویا تر است، همچنین چون هر بیمار فرد دیگری را همچون خودش در گروه مشاهده می کند، همدلی در گروه شکل می گیرد، همین همدلی باعث شکل گیری حالتی حمایتی برای افراد شرکت کننده در این روش درمانی می شود تا بتوانند در این محیط مطمئن و پذیرنده، درباره مشکلات خود راحت تر صحبت کنند و بازخورد صادقانه تری از دیگران درباره مشکلات خود دریافت کنند، بر این پایه روان درمانگر عضو تسهیل گر و بی طرفی است که تلاش می کند مسیر گفت وگو را در جهتی هدایت کند تا اعضای شرکت کننده به بینش مناسبی دست پیدا کنند.
چه مشکلاتی از طریق گروه درمانی بهبود می یابد؟
این روش درمانی برای مشکلات مختلفی کاربرد دارد، چنان چه اشاره شد، در گروه درمانی درمانگر وظیفه مدیریتی گروه را در اختیار دارد تا روند گفت و گوی اعضا را در مسیر هدف گفت و گو حفظ کند. اعضای شرکت کننده نیز هم می توانند از دیگر اعضا یاد بگیرند و هم می توانند آن چه می دانند را به دیگران بیاموزند. این روش درمانی بیشتر برای مشکلاتی کاربرد دارد که فرد خودانگاره مثبت و هدف مشخصی در زندگی ندارد و دچار عزت نفس پایین است، ترک اعتیاد، اضطراب، نداشتن عزت نفس، مشکلات ارتباطی، عملکرد ضعیف شغلی، افسردگی، اختلال خوردن، ناتوانی در مدیریت و کنترل احساسات، سو استفاده جنسی، ناتوانی در اعتماد به دیگران، ناتوانی در برقراری ارتباط با جنس مخالف، کنترل و مدیریت خشم، مهارت های فرزند پروری، مشکلات عاطفی، وابستگی شدید به دیگران، سوگ و از دست دادن عزیزان، طلاق، مشکلات زناشویی، مبتلایان به بیماران سخت مانند سرطان.
آن چه در گروه درمانی حائز اهمیت است، رضایت افراد برای شرکت در این گروه ها است. هیچ کسی نباید برای شرکت در گروه درمانی مجبور شود، چرا که ممکن است بعضی افراد برای مطرح کردن دردها و مشکلات خود با دیگران آمادگی لازم را نداشته باشند، از این رو، ضروری است که درمانگر، پیش از وارد شدن افراد به گروه ها، با هر یک از افراد به تنهایی، درباره مزیت ها و کارایی گروه درمانی صحبت کند تا در آن ها آمادگی لازم برای شرکت در جلسات گروه درمانی شکل گیرد، از سوی دیگر، افراد شرکت کننده بایستی از انگیزه لازم برای تغییر برخوردار باشند و اعتقاد داشته باشند که جلسات درمانی گروهی برای آن ها مفید خواهد بود، همچنین با توجه به این که این روش درمانی، فرایندی گفت وگو محور و کلامی است، لذا شرکت کنندگان باید مهارت های کلامی لازم را داشته باشند تا بتوانند در گفت و گو ها شرکت کنند، از این رو، این شیوه درمانی برای افرادی که افسردگی شدید دارند، مبتلایان به اختلال های شخصیت اسکیزوفرنی حاد، پارانوئید، اسکیزوئید شدید، جامعه ستیز و خود شیفته مفید نخواهد بود.
علت موثر بودن گروه درمانی چیست؟
فعالیت هایی که در این روش درمانی انجام می شود به طور کلی، در تقویت خود باوری و ارتباطات و رشد فردی موثر است. بر پایه مشکلات اعضا، جلسات درمانی ممکن است، گفت و گو محور باشد، یعنی مطلبی در جلسات مطرح شود، داستانی به اشتراک گذاشته شود و یا این که ممکن است، جلسات جسمانی محور باشد و حرکات ورزشی یا فعالیت های بدنی همچون رقص، آشپزی، نقاشی، نواختن موسیقی در آن انجام شود، به دلیل این که اعضا در گروه درمانی در کنار هم فعالیت می کنند، پس از مدتی، بهتر می توانند در محیطی دیگر و خارج از گروه رفتار کنند و با موقعیت ها سازگارتر شوند. در گروه درمانی، اصول مشخصی دنبال می شود تا روند درمانی شرکت کنندگان نتیجه بخش باشد که در ادامه، به آن ها اشاره می شود.
افزایش حس امید
در گروه درمانی هنگامی که شرکت کنندگان می بینند، دیگران مشکلاتی مشابه آن ها داشتند، توانستند بر بیماری خود غلبه کنند، در نتیجه حس امید در آن ها قوت می گیرد و به ادامه مسیر درمان، امیدوارتر می شوند.
تجربۀ مشترک
هنگامی که افراد شرکت کننده افرادی را با مشکلاتی مشابه خود می بینند، در می یابند که در تجربه خود تنها نیستند و دیگران نیز در موقعیتی مشابه آن ها قرار دارند.
تبادل اطلاعات
یکی از مهم ترین کارکردهای گروه درمانی این است که افرادی که مشکلاتی مشابه را تجربه کرده‌اند، می توانند با درمیان گذاشتن تجربه ها و اطلاعات خود به دیگران کمک کنند.
نوع دوستی
در گفت وگوهایی که شرکت کنندگان با دیگر اعضا دارند، ضعف ها و قوت های خود را مطرح می کنند و با دیگران به اشتراک می گذارند، همین امر باعث می شود تا اعتماد به نفس و عزت نفس شرکت کنندگان تقویت شود.
بازسازی روابط خانوادگی
ارتباطات در گروه درمانی و فضای آن به فضای خانواده شبیه است که در آن هر عضو، شکل گیری شخصیت و چرایی رفتار خود و نقش تجربه های کودکی خود را بررسی می کند و دیگران از او حمایت می کنند تا بتواند رفتارهای مخرب خود را در زندگی واقعی اصلاح کند.
توسعه روند اجتماعی شدن
یکی از مهم ترین مزیت های گروه درمانی این است که افراد می توانند در آن رفتارهایی جدید و اصلاحی خود را در محیطی امن و بدون ترس از شکست و قضاوت شدن تجربه کنند.
رفتار تقلیدی
با توجه به این که اعضای شرکت کننده در کنار مطرح کردن مشکلات و تجربه های خود، روش های مقابله با آن و راه حل‌های خود را با دیگران در میان می گذارند، لذا افرادی که مشکلات مشابه دارند، می توانند راه حل ها و رفتارهای دیگر اعضا یا روش های پیشنهادی درمانگر را در همان مشکل به کار ببرند.
یادگیری بین فردی
تعاملی که بین اعضای شرکت کننده در گروه درمانی شکل می گیرد باعث می شود تا افراد درک بهتری از خود و دیگران کسب کنند.
انسجام گروهی
با توجه به هدف مشترکی که تمامی اعضای شرکت کننده در گروه دارند، اعضا احساس می کنند که به این گروه تعلق دارند و دیگران او را با تمامی مشکلات و خطاهایی که داشته است، می پذیرند.
تخلیه هیجانی
مطرح کردن مشکلات، تجربه ها و رنج ها با دیگران همراه با در میان گذاشتن احساس درد، گناه، خشم و استرسی است که در آن هنگام تجربه کرده‌اند که همین امر، باعث احساس سبکی و تسکین افراد می شود.
فواید گروه درمانی چیست؟
در ادامه به بررسی چندیدن مورد از فواید گروه درمانی می پردازیم.
حس تنها نبودن
یالوم معتقد بود که بیشتر بیماران هنگامی که برای درمان مراجعه می کنند، گمان می کنند که فقط آن ها هستند که چنین مشکلی دارند. روزی او از دانشجویان خود درخواست کرد تا بدون ذکر نام اصلی خود، آن چه نمی توانند در گروه به اشتراک بگذارند را بنویسند. بررسی نوشته های دانشجویان نشان داد که بسیاری از نوشته ها و مشکلاتی که ترس در میان گذاشتن آن ها را داشتند، مشابه مسائل دیگران است، بر این پایه، یکی از مهم ترین کارکردهای گروه درمانی این است که افراد هنگامی که متوجه می شوند، دیگران نیز همچون آن ها دغدغه هایی یکسان دارند، دیگر احساس تنهایی نمی کنند.
داشتن الگو در روند درمان
کسانی که در گروه درمانی شرکت می کنند، می توانند الگویی برای دیگر اعضا باشند. اعضای گروه هنگامی که می بینند، دیگران توانسته اند مشکلات خود را رفع کنند، به روند بهبودی خود نیز امیدوار می شوند، در واقع، هر عضوی که بهبود یابد و در روند درمان، پیشرفت کند، همچون الگو و انگیزه ای برای دیگران می شود، آگاهی از پیشرفت های دیگران باعث افزایش حس امید به موفقیت در میان اعضا می شود.
مقرون به صرفه بودن
گروه درمانی را می توان در مقایسه با دیگر روش های روان شناسی، روشی مقرون به صرفه دانست، در این روش، درمانگر به جای این که بر یک نفر تمرکز کند، می تواند گروه بزرگ تر را هدایت کند، از این جهت، هزینه درمان نیز کاهش می یابد.
احساس امنیت در طی دورۀ درمان
با توجه به این که در گروه درمانی افراد رفتارها، تجربه ها و راه حل ها و احساس های خود را مطرح می کنند، گروه درمانی همانند پناهگاهی امن برای افراد است. میلر در این زمینه مثالی را مطرح کرده است که هنگامی که عضوی در گروه درمانی احساس انزوا و تنهایی خود را بیان می کند و می گوید که نمی داند، چطور می تواند دوست پیدا کند، دیگر اعضای گروه، با گوش دادن به صحبت هایش، از او حمایت می کنند و با همراهی او باعث می شوند تا کمتر احساس تنهایی و انزوا کند، همچنین دیگران، با مطرح کردن تجربه های خود در این زمینه، به او امید و دلگرمی می دهند تا بر انزوای خود غلبه کند.
افزایش رشد فردی
اعضای شرکت کننده در گروه درمانی، دیدگاه های خود را درباره صحبت ها و رفتارهای یکدیگر مطرح می کنند. این تعامل باعث افزایش شناخت افراد و در نتیجه، تقویت رشد فردی اعضا می شود. درمانگر نیز ابتدا واکنش های هر عضو را درباره موضوع های مطرح مشاهده می کند و سپس بر پایه این اطلاعات، بازخورد هایی مفید برای هر مراجع ارائه می دهد که می تواند باعث تغییر و رشد فردی اعضا شود.
بهبود مهارت اجتماعی
گفت و گو محور و تعامل محور بودن این روش درمانی باعث می شود تا مهارت های اجتماعی افراد بهبود یابد. در فضای امنی که گروه درمانی دارد، شرکت کنندگان بازخورد های صادقانه ای از دیگر شرکت کنندگان دریافت می کنند. برای مثال، ممکن است، یکی از شرکت کنندگان بگوید: «من دوست دارم که با تو ارتباطی صمیمی تر داشته باشم، اما احساس می کنم که تو از من همیشه فاصله می گیری» یا این که «تا زمان رسیدن به موضوع اصلی صحبت خود، خیلی طولانی بحث می کنی که این موضوع باعث می شود، وقتی درباره موضوعی صحبت می کنی، بی‌تاب شوم.» چنین بازخورد های صادقانه ای باعث می شود تا افراد در خارج از گروه نیز به آن چه آموخته اند توجه داشته باشند. در تقویت این مهارت، درمانگر نقش مهمی ایفا می کند. درمانگر می تواند به افرادی که در این زمینه مشکل دارند، کمک کند تا واضح تر احساسات و منظور خود را بیان کنند و واکنش مناسب تری در گروه داشته باشند، همین یادگیری ها به اعضا کمک می کند تا مهارت های جدید خود را به روابطی که خارج از گروه دارند، تعمیم دهند.
مدل های گروه درمانی
برای گروه درمانی مدل های مختلفی وجود دارد که تمامی آن ها را بر اساس رویکردی که دارند، در دو دسته قرار داده اند. گروه درمانی های آموزش محور و گروه درمانی های درمان محور.
گروه درمانی آموزش محور
هدف این نوع گروه درمانی این است تا آگاهی اعضای شرکت کننده را در زمینه ای که موضوع اصلی گروه درمانی است، افزایش دهد. از این‌رو در این دسته اهمیت برقراری ارتباط بین افراد شرکت کننده در گروه درمانی در مقایسه با دیگر انواع گروه درمانی کمتر است، اما شیوه برقراری ارتباط موثر با دیگران به اعضای شرکت کننده آموزش داده می شود، با توجه به آن چه گفته شد، در این دسته، درمانگری خبره لازم است تا بتواند جلسات گروه درمانی را هدایت کند.
گروه درمانی درمان محور
محور اصلی این نوع گروه درمانی تجربه های گروهی اعضای شرکت کننده است. بر خلاف گروه درمانی آموزش محور، خود اعضای شرکت کننده فعالانه در مباحث شرکت کرده و رفتار می کنند و درمانگر بیشتر تلاش دارد تا بحث های میان اعضای شرکت کننده را هدایت کند و به روند بحث ها سازمان دهد. یکی از کارکردهای این نوع گروه درمانی افزایش احساس اعتماد به نفس اعضای شرکت کننده است، همچنین آن ها بسیاری از راه رهایی و حل مشکلات خود را در خلال بحث های مطرح شده در گروه می آموزند.
بر پایه آنچه گفته شد، گروه درمانی یکی از روش های درمانی است که با توجه به روحیه اجتماعی انسان و کارکردهای آن می تواند تاثیر بسیاری در درمان برخی از افراد داشته باشد. مهم ترین مزیت گروه درمانی در میان گذاشتن تجربه هایی است که افراد مختلف از مشکلی یکسان دارند، این تجربه ها در کنار راهنمایی های مشاور می توانند به هر یک از اعضای شرکت کننده کمک کند تا درک بهتری از مشکل خود و راه های مقابله با آن داشته باشد. یکی از مزیت های مهم آگاهی از تجربه های دیگران در گروه درمانی، این است که افراد متوجه می شوند، در مشکل یا درد خود تنها نیستند و دیگران نیز زمانی در موقعیت آن ها بودند و مشکلاتی داشتند که آن ها در حال حاضر، درگیر آن مشکلات هستند، به بیان دیگر، هم ذات پنداری با دیگران و درک مشترک از مشکل و نیز احساس تنهایی نکردن از ویژگی های مهمی است که باعث شده است تا گروه درمانی روش موثر درمانی برای برخی از افراد در نظر گرفته شود. در کنار این ویژگی ها محیط پویای گروه درمانی باعث می شود که برخی از افراد خجالتی یا کسانی که در برقرای ارتباطات اجتماعی مشکل دارند، پس از چند جلسه حضور داشتن در گروه، احساس راحتی کنند و مشکلات و تجربه های خود را نیز با دیگر اعضای گروه مطرح کنند، به این ترتیب، می توان گفت در طول دوره های گروه درمانی، مهارت های اجتماعی و ارتباطی افراد بهبود می یابد و اعضای شرکت کننده پس از مدتی از بودن در کنار یکدیگر، احساس امنیت می کنند و راحت تر مشکلات خود را با دیگران در میان می گذارند.
