بی ثباتی عاطفی چیست؟

گاهی روند رشد یا ژنتیک انسان ها چنان آسیب زا است که باعث بروز اختلال ‌های شخصیتی و روانی در افراد می‌شود، در واقع هنگامی که شیوه های فکری، احساسی و رفتاری فرد از روند سالم خود دور شود، به طوری که توانایی درک دیگران و موقعیت ها را از افراد بگیرد، احتمال شکل گیری اختلال شخصیت در افراد افزایش می‌ یابد، به طور معمول، نشانه های اختلال شخصیت در اوایل نوجوانی و سال های ابتدایی بزرگسالی آغاز می شود، اختلال های شخصیت به طور کلی در سه دسته قرار می گیرند:
1. کسانی که شیوه فکر کردن آن ها عجیب است مانند کسانی که به اختلال شخصیت اسکیزوتایپی مبتلا هستند.
2. کسانی که به شیوه نمایشی فکر کرده و رفتار می کنند که اختلال شخصیت بی ثباتی عاطفی در این دسته قرار می گیرد
3. کسانی که همواره مضطرب هستند و دلهره دارند مانند اختلال شخصیت اجتنابی.

بی ثباتی عاطفی چگونه اختلالی است؟

بی ثباتی عاطفی یا ناخویشتن داری عاطفی را با نام های دیگری چون بی اختیاری عاطفی، اختلال ناپایداری، اختلال شخصیتی مرزی و اختلال ای آی پی اس (EIPS) نیز می شناسند، در بی ثباتی عاطفی همان طور که این نام گویای آن است، افراد احساسات ثابتی ندارند. این افراد اضطراب شدید دارند و به رفتارهایی خود ویرانگر دست می زنند، در واقع افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، خود انگاره ای ثابت ندارند که همین باعث می شود که روابطی ناپایدار داشته باشند، از نشانه های محرز این بیماری گریه و خنده های بی جا و غیر قابل کنترل، دودلی و نامطمئنی دربارۀ خود و دیگران است. حالات این افراد به سرعت تغییر می کند و از حالت سر مستی خیلی سریع به حالت افسردگی و نا امیدی تغییر می کند، همچنین احتمال آسیب رساندن به خود در این بیماران بسیار است، با وجود این، نشانه های این بیماری معمولا با دیگر اختلالات خلقی مثل اختلال دو قطبی، اسکیزوفرنی، صرع، اضطراب فراگیر و اختلال افسردگی اشتباه گرفته می شود، این بیماری به دلیل دشواری تشخیص آن از دیگر بیماری ها به خصوص اختلال دو قطبی و نیز به دلیل پیچیدگی های شخصیتی این بیماران، روند درمانی پیچیده و دشواری دارد، به طوری که درمانگرانی توانایی درمان این بیماران را دارند که از خبرگی کافی برخوردار باشند.

بی ثباتی عاطفی به چه علتی رخ می دهد؟

درباره علت اصلی شکل گیری بی ثباتی عاطفی پژوهش های کاملی انجام نشده است، با وجود این بسیاری علت این اختلال را همچون دیگر اختلال شخصیت تحت تأثیر عامل ژنتیک می دانند، با وجود این نمی توان تاثیر عواملی که در روند رشد بر کودک گذشته است و شخصیت او را شکل داده است، نادیده گرفت.
از دیدگاه برخی از روان شناسان علت این بیماری آسیب هایی است که در مسیرهای عصبی فرد که تنظیم کننده عواطف و احساسات است، رخ داده است، از این رو آن ها معتقدند تجربه سال های اولیه کودک به ویژه سه سال طلایی رشد کودک نقش مهمی در شکل گیری اختلال بی ثباتی عاطفی دارد، اگر مادر کودک، خود شخصیت با ثباتی از نظر عاطفی نباشد، اگر در این دوران کودک تنبیه سختی شده باشد و به احساسات او توجهی نشده باشد، اگر در این سال ها طرد شدگی را  تجربه کرده باشد و احساس دل بستگی و امنیت را تجربه نکرده باشد، اگر والدین با یکدیگر درگیر بوده یا از هم طلاق گرفته باشند، ممکن است باعث شکل گیری اختلال بی ثباتی عاطفی یا اختلال شخصیت مرزی در فرد شود.

بی ثباتی عاطفی چه نشانه هایی دارد؟

یکی از مهم ترین نشانه های افراد مبتلا به اختلال شخصیت بی ثباتی عاطفی، ترس شدید آن‌ ها از تنها ماندن است، مبتلایان به این بیماری حتی از فکر این که ممکن است تنها بمانند نیز خشمگین می شوند و می ترسند، حتی اگر نشانه ای وجود نداشته باشند، همواره در این گمان هستند که دیگران آن ها را ترک می کنند، ترس از تنها ماندن باعث می شود تا این افراد در روابط خود با دیگران و به ویژه روابط عاطفی خود، حالتی چسبنده داشته باشند، ترس این افراد و اضطرابی که از جدایی دارند، گاهی باعث می شود تا آن ها به رفتار فرد مقابل خود مشکوک شوند و دیگری را محکوم کنند که قصد ترک او را دارند.  

شدت احساسات مبتلایان به اختلال شخصیت مرزی به حدی است که معمولا فرد مقابل مجبور به ترک آن ها می شود، همچنین ممکن است این افراد چیزی را دوست داشته باشند و آن را از دست بدهند که با توجه به فراز و نشیب های خلقی این افراد، در نهایت احساس درماندگی، انزوا و پوچی در آن ها فعال می شود، چرا که نمی توانند با شدت احساسات خود مقابله کنند، در واقع این افراد چنان با احساسات خود درگیر می شوند که امکان کنترل آن را ندارند و اگر با کسی بحث کنند، نمی توانند به این فکر کنند که طرف مقابل ممکن است از صحبت ها و رفتار او ناراحت شود، به طور معمول چنین بیمارانی در محیط عمومی نیز با دیگران درگیر می شوند و بحث های آن ها به داد و فریاد تبدیل می شود و در صورتی که خشم این افراد برانگیخته شود، تنها به آن فکر می کنند.

از طرفی هنگامی که از شدت عصبانیت بیماران  مبتلا به اختلال شخصیت مرزی کاسته شود، درباره اتفاقات پیش آمده فکر می کنند و هنگامی که متوجه می شوند رفتار مناسبی نداشته اند، شرمگین شده و خود را مقصر می دانند، آن ها حتی از این که دیگران نگرشی بد درباره آن ها داشته باشند، ناراحت می شوند و خجالت می کشند، این در حالی است که در حین عصبانیت از ارزیابی این چنینی ناتوان هستند.

همان طور که پیشتر گفته شد، یکی از مشخصات بارز بیماران مبتلا به اختلال بی ثباتی عاطفی آشفتگی آن ها در احساسات است، این به هم ریختگی احساسی را می توان در تصویری که آن ها از خود دارند نیز مشاهده کرد، در واقع آن ها در مسیری افراط و تفریط گونه از عشق به خود یا نفرت از خود در تلاطم هستند، به بیان دیگر آن ها گاهی خود را ستایش می کنند و آن چه هستند را می ستایند، این در حالی است که در لحظه ای دیگر از خود بدشان می آید، با این که ممکن است دیگران نیز در موقعیت های مختلف احساس های متفاوتی درباره خود داشته باشند، اما روند تغییر این احساسات در افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی بسیار کوتاه است.

پیشتر گفته شد که در کنار عامل وراثت، روند رشد فرد نیز عاملی بسیار مهم در ایجاد اختلال شخصیت مرزی محسوب می شود، برخی پژوهش ها نشان داده است که درصد قابل توجهی از این بیماران، تجربه سوء استفاده جنسی را در دوران کودکی داشته اند، یکی از روش هایی که افراد به هنگام وقوع چنین رخدادهای ناخوشایندی در پیش می گیرند، روش فرافکنی است که با تجربه خروج از بدن انجام می دهند، با این که فرافکنی را برای کاهش ترس و مقابله با احساس نا امنی انجام می دهند، اما هنگامی که حضور آن ها در لحظه واجب است، ممکن است این روش گریز از مشکلات برای آن ها مشکل ساز شود، همچنین افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی که رفتارهایی بدون فکر و ناگهانی انجام می دهند، می توانند خیلی سریع با افراد نا آشنا صمیمی برخورد کنند و نیز دست به رفتارهایی خطرناک و افراطی بزنند، مانند ولخرجی کردن، روابط جنسی بی رویه، مصرف بسیار سیگار، مواد مخدر، الکل و پرخوری که تمامی آن‌ها به دلیل احساس ضعف و بی ارزشی است که درباره خود دارند.   

روش های درمانی اختلال بی ثباتی عاطفی

یکی از پر چالش ترین روان درمانی ها، درمان اختلال بی ثباتی عاطفی است، چرا که این اختلال در بیماران به راحتی تشخیص داده نمی شود، همچنین با توجه به شدت بی ثباتی احساسی این بیماران و آشفتگی هیجانی و تکانشی آن ها روند درمان این بیماران را با دشواری بسیاری همراه کرده است. به طوری که برخی از روان درمانگران از پذیرش بیماران دارای اختلال بی ثباتی عاطفی سر باز می زنند، این در حالی است که اگر درمان این اختلال زودتر آغاز شود، امکان تغییر و بهبود در فرد بیشتر است.
بهترین درمان این اختلال، درمانی های روان شناختی است و درمانگر حتما باید متخصصی باشد که مطالعات و تجربه کافی در زمینه درمان این اختلال را داشته باشد. روش های درمانی خصوصی و گروهی و نیز دارو درمانی، با توجه به شدت اختلال بی ثباتی عاطفی، برای درمان این بیماری به کار می رود، پس درمان این بیماران بهتر است ابتدا به کمک روان شناسان و سپس به کمک روان پزشکان صورت گیرد.

انتظار می رود که بیماران مبتلا به اختلال بی ثباتی عاطفی پس از طی کردن روند درمان بتوانند بر مشکلاتی که به دلیل احساساتی چون افسردگی، عصبانیت و مضطرب بودن در آن ها ایجاد می شود، غلبه کنند تا بتوانند هم اهداف خود را در زندگی دنبال کنند و هم فعالیت های شایسته و مثبتی را که می تواند به خودشان و دیگران کمک کند را انجام دهند، افزون بر این انتظار می رود که با گذراندن دوره درمان افراد مبتلا بتوانند در روابط خود موفق تر باشند و رابطه بهتری با اعضای خانواده، دوستان و همکاران خود داشته باشند، لازمه توانمندی این بیماران در برقراری رابطه موثر با دیگران این است که بتوانند دیگران را درک کنند و همزیستی سالمی با دیگران داشته باشند که در نهایت سلامت روحی و روانی و جسمانی آن ها را به دنبال خواهد داشت.

• درمان های گفت و گو محور که صرفا برای این اختلال طراحی شده اند، یکی از روش هایی است که به بیماران مبتلا به اختلال بی ثباتی عاطفی نحوه کنترل و مدیریت احساسات و به ویژه اضطراب و ترس را یاد می دهد.
• طرح واره درمانی که به صورت خاص بر درمان این اختلال تمرکز دارد از دیگر روش های درمانی است، در روش طرح واره درمانی بیمار الگوهای اشتباهی که در شیوه ارتباط گرفتن با دیگران، باورها و نگاه به زندگی در فرد رخ داده است، شناسایی می شود، در کنار آن فرد مبتلا با الگوهای درست و صحیحی آشنا می شود که برای بهتر کردن کیفیت زندگی فرد اهمیت دارد.
• روش دیگری که به منظور بهبود واکنش های تکانشی بیماران مبتلا به این بیماری استفاده می شود، روش ذهن سازی یا ام بی تی (MBT) است که به فرد کمک می کند تا هر لحظه، تمامی تفکرات و عواطف خود را شناسایی کند تا بتواند نگاه خود را به موقعیت ناخوشایند تغییر دهد.
• روش درمانی دیگر برای مبتلایان به بی ثباتی عاطفی، آموزش سیستم پیش بینی پذیری احساسی و حل مسئله است. در این روش درمانی که می تواند همراه با دیگر روش ها انجام شود، فعالیت هایی صورت می گیرد که در آن تمامی دوستان، مراقبان و اعضای خانواده با یکدیگر مرتبط هستند، این روش درمانی 20 هفته طول می کشد.
• روان درمانی بر پایه انتقال از دیگر روش هایی است که به فرد مبتلا به اختلال بی ثباطفی عاطفی کمک می کند تا احساسات، رفتار و مشکلات خود را هنگام ارتباط با دیگران و به ویژه درمانگر درک کند، این شیوه درمانی به فرد مبتلا کمک می کند تا در زندگی عادی خود نیز از بینش به دست آورده استفاده کند.
• یکی دیگر از روش های بدون دارو در درمان اختلال بی ثباتی عاطفی، مدیریت روان پزشکی است که بر مدیریت فردی تأکید دارد، این روش بر احساسات هیجانی که در موقعیت های ناخوشایند برای فرد مبتلا ایجاد می شود تمرکز دارد.
• دارو درمانی را به عنوان روش اصلی در درمان اختلال بی ثباتی عاطفی نباید در نظر گرفت، با این که داروها می توانند برخی از علائم بیماری را کاهش دهند، اما هیچ گاه باعث درمان اختلال نخواهند شد، در واقع، دارو درمانی بهتر است برای مدت کوتاهی به کار گرفته شود و مصرف آن هرگز نباید طولانی شود.