افسردگی پس از ترک سیگار چیست؟

آشنایی با خطراتی که سیگار کشیدن برای سلامتی انسان دارد و هم چنین فواید ترک سیگار برای سلامتی، بیشتر افراد سیگاری را ترغیب به ترک آن کرده است. با این وجود، ارتباط آشکاری بین استعمال سیگار با برخی از اختلالات روان پزشکی مانند اختلالات اضطرابی، افسردگی و .. وجود دارد. گاها شاید از برخی از افراد سیگاری شنیده باشید که اگر سیگار نکشند خلق شان تنگ است یا غمگین می شوند. مصرف دخانیات برای برخی از افراد موجب تسکین اختلالات روانشناختی آن ها است. حال ممکن است این وابستگی به سیگار برای برخی این سؤال را ایجاد کند که اگر سیگار را ترک کند یا بستگانش سیگار را ترک کند چه عواقبی برای او به همراه دارد. مطالعات زیادی نشان می دهد که برخی از افراد در دوره های ترک سیگار خلق و خوی افسرده پیدا می کنند و این به وابستگی نیکوتین در سیگار مربوط است. حال این که نیکوتین چه خواص روانشناختی دارد که افراد پس از ترک آن خلق و خوی افسرده پیدا می کنند و هم چنین آیا همه افراد پس از ترک سیگار افسرده می شوند یا این که سابقه افسردگی این موضوع را تشدید می کند در ادامه به آن می پردازیم. در پایان هم به مداخلات درمانی متداول برای ترک سیگار پرداخته می شود.

خواص روانشناختی نیکوتین چیست؟

یافته های ارتباط بین استعمال دخانیات و افسردگی نشان می دهد که بسترهای عصبی سیگار کشیدن و داروهای ضد افسردگی ممکن است با هم هم پوشانی داشته باشند. به خوبی تشخیص داده شده است که نیکوتین ماده اصلی روان گردان در تنباکو ممکن است به عنوان یک ضد افسردگی عمل کند. نیکوتین روی سیستم های دوپامین که برای انواع سیستم های رفتاری از عملکرد حرکتی گرفته تا تقویت و عملکرد شناختی بسیار مهم است، تاثیر می گذارد. نیکوتین حتی برای افرادی که نقص توجه دارند یا اختلال بیش فعالی می تواند اثر خوبی در تمرکز و توجه ایجاد کند. باتوجه به این که نیکوتین تاثیر روانشناختی بسیاری دارد استفاده مداوم از آن موجب می شود که فرد به این ماده وابسته شود. همان طور که بیان شد از نیکوتین به عنوان داروی ضد افسردگی استفاده می شود پس برای افرادی که می خواهند سیگار را ترک کنند خلق و خوی افسرده یافته اند دوزهای بیشتری از داروی افسردگی نیاز است تا بر روی آن ها اثر کند.

رابطه افسردگی و ترک سیگار در چیست؟

هنوز مشخص نیست که آیا افسردگی منجر به سیگار کشیدن شدید می شود یا این که که سیگار کشیدن در طولانی مدت فرد را مستعد افسردگی می کند. برای روشن شدن این رابطه مطالعات بیشتری نیاز است. اگر این موضوع صادق باشد ممکن است دو پیامد مهم داشته باشد: اگر سیگار کشیدن بر حساسیت به افسردگی تأثیر بگذارد، ممکن است ترک سیگار در طولانی مدت با کاهش افسردگی همراه باشد. در مقابل، اگر افسردگی منجر به استعمال سیگار شود، می توان انتظار داشت که درمان موفقیت آمیز افسردگی نیز با کاهش مصرف سیگار همراه باشد. در حال حاضر، شواهد متناقضی در مورد این که آیا افرادی که سابقه افسردگی دارند با مشکل بیشتری در ترک سیگار روبرو هستند، وجود دارد. در مطالعه ای که قطع مصرف سیگار در افراد سیگاری با سابقه افسردگی و افراد سیگاری بدون سابقه بررسی شد، در کمال تعجب سیگاری هایی که دچار افسردگی بودند، در پایان هفته اول کارآزمایی ترک سیگار نسبت به افرادی که فقط سابقه گذشته داشتند و یا سابقه افسردگی نداشتند، از بیشتر به استعمال دخانیات کشیده شدند. با این حال، این امر ممکن است به این دلیل باشد که افراد سیگاری بدون فشار روانی، تمام تلاش خود را برای متوقف کردن استعمال دخانیات در مراحل اولیه ترک خود متوقف کنند. زیرا عدم دستیابی به این هدف ممکن است از خودکارآمدی آنها بکاهد و بر هدف نهایی ترک سیگار آنها تأثیر بگذارد. از طرف دیگر ، افراد سیگاری افسرده انتظار ندارند که طی هفته های اول به طور کامل و بلافاصله ترک کنند، بنابراین حتی کاهش در تعداد سیگارها ممکن است یک موفقیت جزئی برای آنها باشد و باعث تقویت آنها در ادامه تلاش برای ترک سیگار شود. البته مطالعات به وضوح نشان می دهد که سابقه افسردگی خطر علائم افسردگی پس از ترک سیگار را افزایش می دهد. طبق بررسی های اخیر، شیوع افسردگی عمده در طی 2 تا 12 ماه پس از قطع مصرف در بین تمام افراد سیگاری که سعی در ترک آن داشتند کمتر از  افراد سیگاری با سابقه افسردگی بوده است. با این حال، دوره افسردگی پس از ترک هنوز نامشخص است.

نشانه‌های افسردگی پس از ترک سیگار کدامند؟

از نشانه های متداول افسردگی پس از ترک سیگار عبارتند از:

• بی خواب شدن
• غم و اندوه
• مشکل در تمرکز و توجه
• اضطراب داشتن یا احساس پوچی و تهی بودن یا خستگی مداوم
• تغییر در اشتها (کم یا زیاد غذا خوردن)
• از دست دادن علاقه به سرگرمی ها و فعالیت ها تحریک پذیری احساسی

اگر شما فردی باشید که قصد دارید سیگار را ترک کنید ممکن است یکی از این نشانه ها یا چندتا از آنها را تجربه کنید. این نشانه ها ممکن است بسته به هر فردی ضعیف یا قوی باشد. برای بهبود تغییرات خلقی در ترک سیگار برخی از ایده های زیر می تواند برایتان یاری گر باشد:

• پیاده روی کردن: هوای تازه همیشه نیرو آور است و ورزش باعث آزاد شدن اندورفین در مغز می شود، به عنوان بهبود روحیه شناخته می شود.
• تعیین اهداف: هدف های خود را در یک جدول بنویسید. سعی کنید اهداف خود را به صورت واقعی تعیین کنید. زیرا دست یافتنی بودن هدف در شما انگیزه ای قوی برای ترک به وجود می آورد. همچنین تعیین هدف برای شما این پیام را دارد که زندگی شما هدفمند و با ارزش است و این در ترک سیگار به شما کمک می کند.
• وقت گذراندن با افرادی که به شما احساس خوبی می دهند: سعی کنید با افرادی در ارتباط باشید که حس خوبی را به شما منتقل می کنند از افرادی که مدام شما را تحقیر یا تمسخر می کنند یا سعی دارد اعتماد به نفس شما کاهش دهند دوری کنید. همچنین از افرادی که خلق و خوی افسرده دارند دوری کنید زیرا ممکن است خلق و خوی آنها نیز در شما اثر کند.
• هنگامی که افکار منفی/ غم انگیز در مورد سیگار کشیدن به وجود می آید، به خود یادآوری کنید این افکار به دلیل اعتیاد به سیگار است و به محض بهبودی، چنین احساسی نخواهید داشت.
• تهیه لیستی از کارهای مفید: لیستی از کارهایی را که می توانید در لحظه ای احساس تمایل به سیگار کشیدن داید انجام دهید را تهیه کنید، مانند پرکردن جدول روزنامه‌ها یا تماس با یک دوست.
• از افکار منفی دست بکشید. گاهی دست کشیدن از یک الگوی فکر منفی اغلب به آسانی تغییر کارهایی است که ما انجام می دهیم.
• پیوستن به یک گروه پشتیبانی: ملاقات با افرادی که مانند شما در حال ترک سیگار هستند یا اینکه پیشینه ترک دارند می تواند به شما کمک کند تا با استفاده از تجربیات آنها و آگاهی بیشتر درباره دوره ترک با فشارهای روانی این دوره راحت تر کنار بیایید.

اگر بعد از ترک دخانیات احساس افسردگی کردید و حال و هوای شما بعد از چند هفته به حالت عادی بر نگشت یا بدتر شد، حتما برای مشاوره به پزشک یا درمانگر مراجعه کنید. تغییر روحیه با ترک سیگار شایع است، اما علائم افسردگی مداوم که باعث بدتر شدن یا اختلال در عملکرد شما می شوند ممکن است نشان دهنده افسردگی بالینی باشد که نیاز به درمان دارد.

عوامل مرتبط با عدم قطع مصرف سیگار در افراد سیگاری افسرده چیست؟

جنسیت:  افسردگی در ترک سیگار تحت تاثیر جنسیت است، زیرا مطالعات نشان می دهد که زنان بیشتر از مردان دچار افسردگی اساسی می شوند. در میان افراد سیگاری روزانه، زنان در مقایسه با مردان بیشتر ملاک های افسردگی دارند. زنان در تلاش برای ترک سیگار میزان موفقیت کمتری دارند و علائم افسردگی ترک را تجربه می کنند. جدا از افسردگی، زنان ممکن است با عوامل استرس زا و موانع مختلفی برای ترک سیگار مانند نگرانی های کنترل وزن، چرخه های هورمونی، انگیزه های غیر دارویی بیشتر برای سیگار کشیدن (جامعه پذیری) و تفاوت های آموزشی روبرو شوند.

عزت نفس، اعتماد به نفس پایین: انگیزه، اعتماد به نفس و عزت نفس پایین در بین افراد سیگاری افسرده دلیل قابل توجهی از شکست آنها در تلاش برای ترک سیگار است. مطالعات نشان می دهد که نوجوانانی که سیگار می کشند نسبت به آنهایی که سیگار نمی کشند از اعتماد به نفس پایین تری بر خوردارند. همچنین بین افراد سیگاری، دختران اعتماد به نفس پایین تری نسبت به پسران داشتند. این شواهد نشان می دهد با افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس افرادی که قصد ترک سیگار را دارند به ویژه برای افرادی که بیماری های روانپزشکی دارند در ترک موفقیت آمیز سیگار بسیار مهم است. 

برای ترک سیگار چه مداخلات درمانی وجود دارد؟

همانطور که پیشتر هم اشاره شد برخی افراد به ویژه افرادی که سابقه ی افسردگی دارند قادر نیستند به تنهایی سیگار را ترک کنند. آنها برای ترک سیگار نیازمند این هستند که تحت درمان های روانشناختی و روانپزشکی قرار گیرند. البته این بدان معنا نیست که همه افراد نیازمند درمان هستند اگر فردی بتواند عزم قوی داشته باشد به طور قطع می تواند به تنهایی سیگار را ترک کند. به قول معروف خواستن، توانستن است. اما برای کسانی که فکر می کنند در این امر ممکن است تزلزل داشته باشند شرکت در دوره های درمان پیشنهاد می شود. طبق رهنمودهای بین المللی برای ترک سیگار دو رویکرد درمانی وجود دارد: (1) مشاوره (فردی یا گروهی). و (2) درمان دارویی.

نقش مشاوره فردی و گروهی در افسردگی پس از ترک سیگار

مشاوره فردی و گروهی در دروه های ترک بسیار مؤثر است. همانطور که گفته شد در ترک سیگار فشارهای روانی دیگر هم ممکن است ترک را ناموفق کند. همچنین عوامل تاثیر گذار در ترک سیگار تقویت عزت نفس و اعتمادبه نفس افراد است که معمولا افراد سیگار در این زمنیه کمبود دارند. در نشست های درمان تلاش می شود که به این افراد در زمینه های اعتماد به نفس و عزت نفس یاری شود و همچنین از فشار های زمینه ای ترک سیگار کم شود. درمانگران در دوره های ترک چه با تشکیل گروه درمانی و با اشتراک تجربه های افراد سعی در کمک به فرد دارند چه با نشست های فردی که با او دارند. یکی از درمان های مؤثر برای ترک سیگار، رفتار درمانی شناختی است. در این درمان، درمان گر سعی می کند با گفتگو با فرد بیمار و چالش کشیدن افکاری چون نمی توانم، سخت است یا چندبار ترک کردم اما موفق نشده ام یا اگر سیگار نکشم فکر می کنم در زندگی ام چیزی کم است یا دوست دارم ترک کنم اما نمی شود، او را به بینشی درباره افکارش برساند. اینکه افکار او از چه چیزی نشئت می گیرد و مشکل اصلی او کجاست. معمولا دوره ترک سیگار برای افرادی که نشانه های افسردگی دارند با نشست های مشاوره پیشنهاد می شود و مطالعات نشان داده اند که نشست های مشاوره در موفقیت ترک سیگار مؤثر بوده اند.

دارو درمانی و نقش آن در درمان افسردگی پس از ترک سیگار

معمولا برای افرادی که وابستگی به نیکوتین پیدا کرده اند یعنی به عبارت دیگر به نیکوتین سیگار اعتیاد دارند سعی می شود از داروهای جایگزین نیکوتین یا مواد دیگری که در سیگار وجود دارد و احتمال اعتیاد به آن است استفاده شود. این داورها کمک می کند تا فرد بتواند از نظر جسمی دوره ترک را بگذارند. همچنین برای کسانی که سابقه افسردگی داشتند سعی می شود از داروهای افسردگی با دوزهای بالا استفاده شود تا روی افراد تاثیر داشته باشد. زیرا همانطور که گفته شد نیکوتین با داروهای افسردگی هم پوشانی دارد قطع نیکوتین افرادی که داروهای افسردگی مصرف می کنند ممکن است با مشکل جدی تری روبرو شوند. به همین خاطر از داروهایی با دوزهای بالاتری در این افراد استفاده می شود.

برای نکته ی پایانی باید گفت که اگر شما قصد ترک سیگار را دارید و تصمیمتان قطعی است مطمئن باشید که تنها 20 درصد عامل موفقیت مربوط به جسم شما (یعنی وابستگی به نیکوتین) برای ترک سیگار است و 80 درصد عامل موفقیت به شما و ذهن شما بستگی دارد. اگر قصد و نیت شما قوی باشد و انگیزه های سیگار کشیدن در شما نابود شده باشد، مطمئنا شما از افرادی خواهید بود که به راحتی سیگار را ترک خواهید کرد.

در این مقاله تلاش شد نگاهی گسترده بر موضوع افسردگی پس از ترک سیگار داشته باشیم. در اینجا به خواص روانشناختی نیکوتین و تاثیر آن در افسردگی پس از ترک، نشانه های افسردگی پس از ترک، عوامل مؤثر در ترک سیگار و مداخلات درمانی برای ترک سیگار اشاره شد.