در مقاله قبل، به احساس انزجار و چگونگی به وجود آمدن آن و رابطه آن با حواس پنج گانه پرداختیم و سپس، به رابطه میان انزجار و طنز اشاره کردیم و در نهایت، نقش انزجار را همراه با واکنش های انزجاری بررسی کردیم. در این مقاله، به احساس رشک می پردازیم.
جک علاقه زیادی به لوییز داشت و به او احساس دلبستگی داشت؛ اما لوییز به مارک علاقه مند بود. در مراسمی که مارک و لوییز با هم شرکت می کردند، به جک خیلی سخت می گذشت چرا که دیدن آن دو با هم برای او عذاب آور بود. جک به خوش صحبت بودن و خوش لباس بودن مارک رشک می ورزید.
رشک از جمله احساساتی است که سعی داریم آن را از دیگران پنهان کنیم. اگر به کسی رشک بورزیم، آن را مانند راز نزد خود نگه می داریم و بسیار بعید است که آن را به کسی انتقال دهیم. مگر اینکه خود آن فرد هم در رشک ما شریک باشد. یکی از منشا های اصلی احساس رشک، مقایسه اجتماعی است یعنی دیگری را به عنوان معیار در نظرگرفتن و خود و اعمال خود را با دیگری سنجیدن. چنین مقایسه ای باعث می شود تا در برابر کسی که جایگاه و موقعیت و دستاورد بهتری از ما دارد، احساس حقارت کنیم که در این صورت، احساس رشک در ما فعال خواهد شد. هنگامی که به کسی احساس رشک می کنیم، به‌طور معمول، دو نوع واکنش خواهیم داشت: 1. کاهش قدرت و منزلت طرف مقابل؛ 2. بالا بردن قدر و منزلت یا وضعیت خود. تحقیقات نشان می دهد، زمانی که به فردی رشک می ورزیم، بیشتر به آن فرد فکر می کنیم و به جزئیات مرتبط با او بیشتر حساس می شویم که این مشغولیت ذهنی عواقب ناگواری را در پی خواهد داشت. به طوری که مهارت های شناختی ما را کاهش می دهد و باعث افزایش ناتوانی در ما می شود. بر این اساس، زمانی که به فردی رشک می ورزید به‌جای تمرکز بر آن شخص، بر قابلیت ها و ویژگی های مثبت خود باید تمرکز کنیم.
در بیشتر مواقع، احساس رشک و حسادت اشتباه گرفته می شود. در احساس رشک، فرد خواهان ثروت، جایگاه و موقعیتی است که دیگری دارد؛ اما در حسادت، تصور بر این است که رابطه فرد با شخص دیگر دچار مشکل است و فرد ایمنی و محبتی که باید در رابطه دریافت کند را دریافت نمی‌کند. با وجود این، لازم به ذکر است که حسادت یک احساس قلمداد نمی شود؛ اما باعث فعال شدن احساساتی نظیر دلشوره، خشم و رشک می شود.
مقصود احساس رشک چیست؟
همان طور که پیش تر اشاره کردیم، احساس ها اشکال حمایتی و محافظتی دارند. بر این پایه، پرسشی که مطرح می شود این است که احساس رشک چه هدفی را دنبال می کند؟
در گام نخست، بهتر است افکار و احساسات مرتبط با رشک را بررسی کنیم. ما چیزی را می خواهیم که دیگری آن را دارد و دسترسی به آن برای ما محدود یا غیر ممکن است. در مرحله بعد، ممکن است، ما به فردی که به او رشک می ورزیم، دچار خصومت شویم که باعث رنجی درونی در ما شود. انسان های قبل تاریخ، در برابر کسی که مایه رشک شان بود، سر تعظیم فرود می آوردند یا او را از میان برمی داشتند یا راهی برای بهتر شدن خود پیدا می کردند. اگرچه از آن دوران فاصله گرفته ایم؛ ولی این راهکار ها در ذهن انسان معاصر درحال آمد و رفت است. بر این اساس، رشک می تواند به بهبودی و ارتقای ما کمک کند و در مواجهه با آن، بهترین رفتار ممکن را بروز دهیم.
رفتار های مرتبط با احساس رشک چیست؟
احساس رشک کمال گرایی و بی نقص گرایی را در ما فعال می کند؛ اما ممکن است که خوشبختی خود را نز در رسیدن به داشته های دیگران متصور شویم. در این صورت، احساس فقدان، نیاز به تحسین شدن را به یاد می آورد. یکی از رفتار های نا کارآمد در رشک ورزیدن، مقایسه ارزش های خود با ارزش های دیگران است. اگرچه رشک سبب می شود تا به طرف مقابل لطمه بزنیم، ولی می تواند انگیزه ای را نیز در ما به وجود آورد که باعث شود تا برای بهتر شدن در زمینه ای که رشک می ورزیم، تلاش کنیم.
رشک در بازار های تبلیغاتی هم نقش مهمی را ایفا می کند. به طوری که پژوهشگران دریافتند، تلاش برای به دست آوردن موقعیت های اجتماعی رشک برانگیز، تأثیر به سزایی بر انتخاب های مصرف کننده دارد مانند گرایش به محصولات سبز در هنگام خرید در جمع. گاهی رشک به وجود آمده متعلق به ما نیست و ممکن است، آن را از والدین خود کسب کرده باشیم و به چیز هایی که آن ها خواها نش بودند، رشک بورزیم. برای مثال، اگر آرزوی والدین ما پولدار شدن بوده باشد، احتمال اینکه ما به پولدار ها رشک بورزیم، افزایش خواهد یافت.
چرا به من رشک می برد؟
فرض کنید به دلیل خصلت، دارایی یا مزیتی که دارید، فردی به شما رشک می برد و از شما متنفر باشد. در این صورت، احساس رشکی که در فرد فعال شده است، در اثر ستایش یا تحسینی تحریک شده است. احساس رشک با خصومت همراه است؛ در حالی که ماهیت تحسین، محبت‌آمیز است. در موقعیت هایی مانند مذاکره مهم است که طرف مقابل خود را تحلیل کنیم و متوجه احساس رشک در او شویم که ممکن است، در اثر مزیتی به وجود آمده باشد. دلیل اهمیت آن این است که بر پایه آنچه پیشتر گفته شد، رشک در اثر مقایسه فعال می شود و فقدانی را در فرد برجسته می کند که همین امر، ممکن است، باعث فریب کاری فرد در مذاکره شود. در نتیجه، رشک بر تصمیمات اخلاق محور تأثیر به سزایی دارد.
بهترین استراتژی برای افرادی که به شما رشک می برند، خنثی کردن تأثیرات احساس آن‌ها با رفتارهای دوستانه و مساعدت کننده است برای مثال، افرادی که وضعیت مالی بهتری دارند، از استراتژی های فرو نشاننده برای کمک به هم نوعان استفاده کنند تا از تأثیرات منفی رشک بکاهند و باعث تقویت احساس همدلی و نزدیکی در دیگران شوند.
تجربه کشش و احساس رشک چگونه است؟
ممکن است، احساس رشکی که به فردی داریم را با احساس کشش و تمایل داشتن به آن فرد اشتباه بگیریم. در موقعیتی که ما به دیگری احساس کشش داریم، ویژگی خصومت وجود ندارد. خصومتی که هنگام رشک به رقیب وجود دارد، در حالت کشش تجربه نمی‌شود. بر این اساس، ممکن است، به جای پی بردن به کیستی حقیقی فرد، شیفته جایگاه اجتماعی، قدرت و هوش آن فرد شویم. همچنین ممکن است، فکر کنیم که با نزدیک شدن به آن فرد می‌توانیم نیاز های خود را نیز برآورده کنیم. در حالی که این طرز فکر آرمانی، در ادامه، به سرخوردگی شدید ما منجر خواهد شد و ما را متوجه این نکته خواهد کرد که آن شخص، آنقدر هم با قدرت و باهوش نیست. زمانی که واقعیت را می پذیریم، ممکن است، جنبه خصمانه رشک را تجربه کنیم. جنبه‌ای که تا آن موقع برای ما نمایان نشده بود.
رشک چگونه ما را تعریف می کند؟
تعریف ما از خود به آرمان ها و بلند پروازی و ارزش های ما بستگی دارد. آرمان ها باعث می شوند تا به بهترین چیزی که می توانیم یا باید باشیم، تبدیل شویم؛ اما ریشه این آرمان از مقایسه اجتماعی نشأت می گیرد. تصویری که ما از خود داریم، باعث می شود که همیشه خود را با تصویری که از خود داریم، مقایسه کنیم. اگر در حد و اندازه آن بودیم، احساس خوش حالی و هیجان می کنیم و اگر در حد آن نبودیم، احساس افسردگی و شرم وجود ما را فرا می گیرد. زمانی که خود را با خود مطلوب خود همیشه مقایسه کنیم، آسیبی جدی به عزت نفس خود می زنیم. داستان از جایی خطرناک تر می شود که آرمان دیگران را نیز آرمان خود قرار بدانیم و برای رسیدن به آن، احساس ناتوانی کنیم و به آن دیگری رشک بورزیم.
اگر آرمان های ما واقع گرایانه باشد و بتوانیم پاسخ مناسبی به آن ها بدهیم، عزت نفس ما تهدید نمی شود؛ ولی اگر اغراق‌آمیز و غیر‌واقع‌بینانه باشند و امکان دستیابی به آن‌ها وجود نداشته باشد، آسیبی جدی به عزت نفس ما وارد می شود. در نتیجه آن، به دلیل احساس ناتوانی، رشک ما به دیگران بیش تر و بیش تر هم می شود.
رشک برای شما چه نقشی دارد؟
زمانی که رشک می بریم، به دستاورد ها و موفقیت های دیگران غبطه می خوریم و احساس حقارت درونی در ما فعال می شود که بسیار آزار دهنده است. زمانی که به فردی رشک می ورزیم، ممکن است، او را بی مقدار و ناکافی جلوه دهیم یا او را در نظر دیگران حقیر کنیم؛ ولی تمام این اقدامات نه تنها کارآمد نیست؛ بلکه مانند آب در هاون کوبیدن است. فردی که رشک می برد، گمان می‌کند، همه از او خوشبخت تر هستند. ما می توانیم، در زمان فعال شدن رشک، به جای سرزنش خود، خود را یاری دهیم تا بتوانیم برای بهترشدن قدم های مؤثری برداریم. موقعیت هایی مانند سربلندی و دل بستگی پاد زهری در برابر رشک هستند و ما می توانیم با مرور آن ها گام مؤثری درجهت بهبود خودتان برداریم. در واقع، باید نحوه نگرش خود را به زندگی دیگران را اصلاح کنیم و بدانیم، زندگی صد د رصد کاملی وجود ندارد.
در این مقاله، به احساس رشک پرداختیم و محرک های آن را مطالعه کردیم. سپس، به بررسی نقش رشک پرداختیم.
