تفکیک چند مفهوم : عزت نفس – اعتماد به نفس – خود کارآمدی – خودشیفتگی

اعتماد به نفس، عبارتی آشناست که احتمالا هر روز درباره ی آن چیزی میشنویم و در مکالماتمان از آن استفاده می کنیم. اما به کرات دیده می شود که عبارات اعتماد به نفس و عزت نفس به جای یکدیگر به کارگرفته می شوند.  در این مطلب کوتاه به تفاوت این دو مفهوم می پردازیم.

در ادامه نیز نگاهی خواهیم داشت به این اعتقاد که عزت نفس بالا منجر به خود شیفتگی می شود و صحت این گزاره را با توجه به تعاریف علمی از عزت نفس که در درس گذشته ارائه دادیم بررسی خواهیم کرد.

همانطور که برای عزت نفس تعریف واحدی که مورد قبول جامعه محققین باشد به سادگی در دسترس نبود، برای اعتماد به نفس نیز نمی توان تعریفی جامع و ثابت یافت.

در بسیاری از تعاریفی که در لغت نامه ها یا مقالات روانشناسی مطرح شده، تعریف اعتماد به نفس با عزت نفس یکسان در نظر گرفته شده.

با این حال آنچه که در بین اکثر این تعاریف میتوان به عنوان یک عنصر مشترک پیدا کرد این است که :

 اعتماد به نفس یعنی باور فرد به توانایی، ظرفیت و مهارت خود در رویارویی با مشکلات و حل مسائل.

همانطور که می بینید این تعریف بسیار مشابه است با فاکتور توانمندی در تعریف عزت نفس.

البته روانشناسان و محققین علاقه ی زیادی به استفاده از عبارت اعتماد به نفس ندارند. برای مثال آلبرت بندورا(Albert Bandura)  از اعتماد به نفس به عنوان عبارتی عامیانه یاد می کند و ترجیح می دهد از عبارت self-efficacy یا خود کارآمدی استفاده کند.

نمیتوان گفت اعتماد به نفس و خودکارآمدی مفاهیمی یکسان هستند ، اما مشترکات بسیاری دارند. بندورا تفاوت بین اعتماد به نفس و خودکارامدی را اینطور بیان می کند :

اعتماد واژه ای خنثی است، و فقط به اطمینان از یک باور اشاره میکند، و لزوما مشخص نیست که فرد به چه چیزی اعتماد و اطمینان دارد. اما خودکارآمدی به معنای باور فرد به عاملیت خود ، و توانایی ایجاد تغییر و کسب موفقیت است.

در نهایت می توان گفت که اعتماد به نفس حتی اگر ارتباطی هم با عزت نفس داشته باشد، می توان آن را بخش کوچکی از عزت نفس که مربوط به ارزیابی فرد نسبت به توانمندی هایش است درنظر گرفت.

البته یک تفاوت بسیار جدی دیگر نیز بین عزت نفس و اعتماد به نفس وجود دارد.

عزت نفس ارزیابی کلیِ یک فرد است از تمامیت شخصیت ، باور ها و رفتارهایش اما اعتماد به نفس مربوط به حوزه های متفاوت است.

به عبارت ساده تر می توان گفت اعتماد به نفس افراد در حوزه ها و شرایط مختلف ممکن است متفاوت باشد. ممکن است فردی قهرمان یک رشته ی ورزشی باشد و به توانایی خود در آن رشته اعتماد داشته باشد اما برای صحبت کردن در یک جمع اعتماد به نفس نداشته باشد.

اما عزت نفس مربوط به حوزه های مختلف نیست و محدود به یک موقعیت خاص نمی شود. بلکه یک ارزیابی کلی است. همچنین ممکن است فردی اعتماد به نفس بالایی در حوزه های مختلف داشته باشد اما همچنان از کمبود عزت نفس رنج ببرد.

نکته ی دیگری که در این جا قصد داریم به آن بپردازیم مفهوم خودشیفتگی است.

همانطور که در درس قبل خواندیم بخشی از تعریف عزت نفس این است که افراد با عزت نفس حتی با وجود نقایص و شکست هایی که در زندگی شان وجود دارد برای خود ارزش قائل اند.

این تعریف باعث شده بسیاری عزت نفس بالا را باعث بوجود آمدن خودشیفتگی و خودپسندی بدانند.

اولین تفاوت مهمی که بین خودشیفتگی و عزت نفس بالا وجود دارد این است که افراد خود شیفته خود را از دیگران برتر میبینند، خود را از دیگران محقّ تر می دانند و نسبت به دیگران احترامی قائل نیستند و لزوما خود را دوست ندارند. همچنین ارزیابی افراد خودشیفته از خودشان تا حد بسیار زیادی وابسته به نگاه دیگران به آنهاست.

در مقابل، افراد با عزت نفس بالا گرچه خود را ارزشمند می دانند اما لزوما خود را برتر از دیگران نمی بینند. در واقع معیار ارزشمندی خود را بر اساس مقایسه با دیگران به دست نمی آورند و همچنین ارزیابیشان از ارزشمندی خود کم تر وابسته به عوامل بیرونی است.

عزت نفس مانند یک ویتامین نیست که افزایش بیش از اندازه ی آن برای بدن مضر باشد . ناتانیل براندن عزت نفس را در واقع خود سلامت روح و روان میداند. عزت نفسِ بالاتر برابر است با سلامت روان بالاتر. همانطور که هیچ کس از سلامتی زیاد رنج نمیبرد، عزت نفس بالا نیز مشکل ساز نخواهد بود.