می دانیم که عادت ها رفتارهایی در ما هستند که ما در هنگام انجام شان دیگر نیازی به فکر کردن نداریم و در واقع بطور ناخودآگاه آنها را انجام می دهیم. بنابراین عملکردهای روتین مغز ما هستند. شکل گیری عادت ها می تواند تعیین کننده رفتار، گفتار و یا حتی افکار ما باشد. چارلز دوهیگ در کتاب قدرت عادت می گوید: عادت ها هرگز نمی توانند سرنوشت ساز باشند و با شناخت چرخه عادت ما می توانیم براحتی عادت های ناکارآمد را تغییر دهیم یا آنها را با عادت های خوب جایگزین کنیم.
هر چقدر بیشتر به عملکرد و نحوه شکل گیری عادت ها پی ببریم، راحت تر می توانیم آنها را تحت کنترل خود درآوریم. عادت ها یعنی همان کارهای کوچکی که تکرار می شوند و بعد از مدتی بدون تفکر انجام می دهیم، می توانند در صورت مفید بودن باعث ایجاد موفقیت و پیشرفت های ما شوند. دارن هاردی در کتاب اثر مرکب موفقیت را انجام کارهای هوشمندانه کوچک می داند که در طول زمان به عادت های ما تبدیل شده و اتفاقات بزرگی را در زندگیمان رقم می زنند.
شکل گیری عادت های خوب و بد
چرخه های عادت های ما در گره پایه مغز ما که قدیمی ترین بخش مغز ماست که از خزندگان به ما رسیده است، تشکیل می شوند و این بخش از مغز توانایی تشخیص خوب از بد را ندارد. بنابراین وقتی ما کاری را تکرار می کنیم و در مغز ما شروع به تشکیل چرخه عادت می شود، نمی توانیم به خوب یا بد بودن آن پی ببریم. از طرفی شکل گیری عادت ها معمولا از تکرار کارهای کوچک ناشی می گردد و ما متوجه نیستیم که انجام این کار کوچک به مرور زمان چه اثر سازنده و یا مخربی روی زندگی مان خواهد داشت.
مثلا کشیدن یک نخ سیگار به مرورموجب شکل گیری عادت کشیدن سیگار واعتیاد به سیگار می شود و یا چک کردن ایمیل یا پیام های شبکه های اجتماعی به محض شنیدن صدای دریافت پیام. اینها از عادات بد و مخربی است که به مرور در ما شکل می گیرد.
برای اینکه متوجه شویم که آیا کاری که من الان انجام می دهم و کوجک است و زیاد مهم بنظر نمی رسد بعدا می تواند تبدیل به یک عادت بد یا خوب باشد و برای زندگیم مفید یا مضر باشد، می توانیم آن کار را در ۱۰۰۰ ضرب کنیم و یا هزار برابرش را در نظر بگیریم و ببینیم در آن حجم آیا می تواند مضر باشد یا مفید و در همان ابتدا اگر مضر بود از تکرار آن خودداری کنیم و جلوی تبدیل آن را به یک عادت بگیریم.
عادت ها چگونه شکل می گیرند؟
شکل گیری عادت ها بصورت یک چرخه تعریف شده است. چرخه ی عادت از یک نقطه ی اتکا شروع می شود. مثلا در فرد سیگاری دیدن سیگار نقطه اتکا محسوب می شود همچنین غذا برای یک آدم پرخور یا کفش ورزشی برای یک ورزشکار و کتاب برای فرد کتابخوان و… بعد از این عمل یا فعالیتی که عادت ماست انجام می شود و در مرحله ی آخر چرخه پاداش دریافت می شود. پاداش یک فرد سیگاری دریافت نیکوتین است و یک انسان پرخور، احساس سیری و کسی که ورزش می کند، احساس سرزندگی و طراوت و کسی که کتابخوان است ، دریافت مطلب جدید و یادگیری می تواند بعنوان پاداش محسوب شود. دریافت پاداش تکرار چرخه را محتمل تر می کند.
در تحقیقاتی که در ارتباط با شکل گیری عادت ها انجام شد، محققان به این نتیجه رسیدند که عادت ها نقش مهم و قدرتمندی در زندگی انسان ها بازی می کند. دلیل این همه قدرت عادت ها ، میل و اشتیاقی است که در انسان ایجاد می کند. گاهی روند اشتیاق ایجاد شده بقدری کند است که ما متوجه عادت ایجاد شده نمی شویم و نتایجی که به بار می آورد را نمی بینیم. ما با دیدن آن نقاط اتکا، سریعا عملکردی که مربوط به آن است را انجام می دهیم و پاداش را دریافت می کنیم، این مسئله اشتیاقی نرم را در مغز ما ایجاد کرده و موجب تکرار و ایجاد عادت می شود.
تبدیل عادت ها به اعتیاد
مغز مرکز شکل گیری عادت ها در ما است و رفته رفته قوی شوند تبدیل به رفتارهای اعتیاد آمیز می شوند. وقتی ما برای بدست آوردن چیزی و یا انجام دادن کاری نیاز زیادی احساس کنیم این حس نیاز به اشتیاق شدیدی تبدیل می شود. در این حالت مغز تمام مدت، به دنبال پاسخ دادن به این اشتیاق و خاموش کردن این عطش است. در این زمان دیگر شهرت، اعتبار،پول، شغل و خانواده هم نمی توانند مانع او برای رسیدن به آن کار شوند.
این زمانی است که آن عادت تبدیل به اعتیاد شده است. درست است که ما نمی توانیم یک عادت را از بین ببریم و چرخه عادتی که در مغز ما تشکیل شده دیگر پاک نمی شود اما با ایجاد یک عادت جایگزین می توانیم عادت قبلی را کمرنگ کرده و قدرتش را از بین ببریم، بطوریکه دیگر از آن استفاده نکنیم . به این ترتیب نباید فکر کنیم اگر عادت بدی در ما شکل گرفت و یا تبدیل به اعتیاد شد، دیگر نمی توانیم به آسانی آنرا از بین ببریم و از دستش خلاص شویم.
