مه مغزی چیست؟

مه مغزی به خودی خود و از نظر پزشکی یک بیماری محسوب نمی شود، بلکه به عنوان ویژگی های رایج سایر بیماری ها تلقی می شود. مه مغزی یکی از جنبه های ناتوان کننده سندروم خستگی مزمن است و به صورت مفهومی به معنی درک و تجربه خستگی مغزی است که با اختلالات شناختی خفیف در خستگی مزمن مرتبط است. مه مغزی با علائم کندی در تفکر، دشواری و فقدان تمرکز، گیجی، فراموشی و ابهام در تمرکز مشاهده می شود. 85 درصد افراد مبتلا به سندروم خستگی مزمن، اختلالات شناختی خفیف یا مه مغزی را تجربه می کنند. مه مغزی ممکن است به علت کاهش جریان خون مغزی و یا سندروم اختلالات سیستم عصبی خودکار یا «تاکی کاردی» رخ دهد. تغییر در جریان خون و اختلالات سیستم عصبی خودکار و فعالیت مغز در مقابل عوامل استرس زا بر روی یکدیگر اثر گذاشته و باعث اختلالات شناختی و خستگی ذهنی می شود که این خستگی به عنوان مه مغزی شناخته می شود.

افراد مبتلا به مه مغزی دچار اختلال حواس پرتی شده و نمی توانند به راحتی بر روی افکار خود تمرکز داشته باشند و چیزهایی را که می خواهند به راحتی به یاد آورند. این بیماری باعث بروز مشکلات متعددی در زندگی افراد می شود.

برخی از افرادی که دچار مه مغزی هستند در گفتار و زبان با مشکل رو برو می شوند. آن ها نمی توانند به راحتی افکار خود را در کلمات بگنجانند، به عبارتی یافتن کلمه مناسب برای آن ها دشوار است و سخنان آن ها کند و گیج کننده است.

برای فهم بهتر این مشکل می توان به زن 40 ساله ای اشاره کرد که قبل از ابتلا به مه مغزی معمولاً بازی های مرتبط با کلمات را انجام می داده، اما پس از چند سال و دچار شدن به مه مغزی نمی تواند به راحتی به کلمات فکر کند، او حتی برای نوشتن و گفتن کلمات ساده نیز با مشکل رو برو می شود، هجی کردن برای او کار بسیار دشواری است و در عملکرد مغز خود احساس رکود می کند و فکر می کند دامنه واژگانش رو به زوال است. وی مبتلا به فیبرومیالژیا است و دچار مه مغزی شده است. پاسخ دادن به چند ایمیل برای او چندین ساعت طول می کشد، در صورتی که قبل از ابتلا به این وضعیت در کمتر از نیم ساعت این کار را انجام می داده، او بیان می کند که مه مغزی بر حافظه کوتاه مدت وی نیز اثر گذاشته است و حتی نام حیوان خانگی اش را نیز نمی تواند به خاطر آورد.

برای مقابله با مه مغزی چه می توان کرد؟

دکتر «شفرد» برای مقابله با مه مغزی و به حداقل رساندن تاثیر آن راه حل هایی را پیشنهاد می کند که عبارت اند از:

• باید فعالیت های ذهنی خود را مدیریت کرد. به این منظور یک فعالیت ذهنی ساده و راحت را انتخاب کرده و آن را به قسمت های کوچک و قابل کنترل تقسیم کنیم و در بین هر قسمت به استراحت بپردازیم. وی اشاره می کند که باید قبل از خستگی روحی از انجام فعالیت های ذهنی دست کشید.
• در صورتی که حافظه کوتاه مدت خود را از دست داده ایم، از فعالیت ها یا وظایف مهم، کارهایی که روزانه باید انجام شوند و یا قرارهای ملاقات لیستی تهیه کنیم.
• برای اشیایی همانند کلید، عینک و یا دارو که ممکن است آن ها را در جاهای متفاوت قرار دهیم، بهتر است مکانی را مشخص کنیم و این گونه وسایل را همیشه در آن مکان قرار دهیم تا در هنگام نیاز به جای تمرکز بر روی چندین مکان تنها به بر یک موضوع تمرکز کنیم.
• در صورتی که با پردازش اطلاعات مشکل داریم، سعی کنیم هر گونه اطلاعات جدید را با خود تکرار کنیم تا راحت تر آن را به خاطر بسپاریم.
• دکتر شفرد در آخر بیان می کند که برای مقابله با مه مغزی بهتر است مشکل خود را با پزشک، خانواده، دوستان و همکاران خود در میان بگذاریم تا آن ها به ما در بهبودی و رفع مه مغزی کمک کنند.

چه عواملی بروز مه مغزی را تشدید می کند؟

علت های بسیاری باعث بروز مشکل مه مغزی در افراد می شود که در ادامه به بررسی چند مورد از آن ها می پردازیم.

کم خوابی

پایین بودن کیفیت خواب می تواند در عملکرد مغز تداخل ایجاد کند، همچنین کمبود خواب منجر به کاهش تمرکز در فرد می شود. بهترین میزان خواب بین 8 تا 9 ساعت است و در صورت کاهش آن امکان مواجه با عدم تمرکز وجود دارد.

تغییرات هورمونی

تغییرات هورمونی می تواند منجر به مه مغزی شود. سطح هورمون های پروژسترون و استروژون در دوران بارداری افزایش می یابد. این تغییر می تواند بر حافظه تأثیر گذاشته و باعث اختلال شناختی کوتاه مدت شود، از سویی دیگر کاهش میزان استروژن در دوران یائسگی می تواند باعث فراموشی و ضعف در تمرکز شود، علاوه بر آن کاهش هورمون های تیروئیدی در بروز اختلالات شناختی و فقدان تمرکز اثر گذار هستند.

استرس

استرس می تواند باعث افزایش فشارخون، کاهش سیستم ایمنی و شروع افسردگی باشد، استرس همچنین می تواند باعث خستگی ذهن شود. زمانی که ذهن فرد بیش از اندازه خسته باشد، تفکر و تمرکز بسیار دشوار خواهد بود.

بیماری ها و مشکلات جسمی

از سویی دیگر به جهت تأثیر مستقیم سیستم گوارش در عملکرد مغز، ابتلا به سندروم روده ممکن است عاملی در بروز مه مغزی باشد.
سندروم درد اسکلتی- عضلانی مزمن یا فیبرومالژیا نیز می تواند عاملی در ابتلا به مه مغزی باشد، این گونه افراد به نوعی روماتیسم مبتلا هستند که در نقاط مختلف بدن خود به خصوص نقاط اتصال عضلات احساس درد می کنند. در برخی از افراد مبتلا به این سندروم التهاب یا قرمزی مشاهده نمی شود.

از دیگر عواملی که منجر به بروز مه مغزی می شوند می توان به دیابت، افسردگی، کم خونی، کم شدن آب بدن، میگرن، آلزایمر و سندروم شوگرن (نوعی بیماری خودایمنی) اشاره کرد، همچنین بیماری هایی همانند لوپوس، آرتروز و اسکلروز نیز ممکن است باعث به وجود آمدن مه مغزی شوند.

داروهای شیمیایی

مه مغزی می تواند عوارض جانبی مصرف دارو باشد. در این صورت می بایست به پزشک معالج مراجعه کرد و با کاهش یا تغییر دارو از بروز علائم جلوگیری کرده و یا بهبود یافت، همچنین شیمی درمانی می تواند باعث ایجاد مه مغزی شود.

تغذیه

رژیم غذایی نیز می تواند نقش مهمی در ابتلا به مه مغزی داشته باشد. ویتامین B12 از عملکرد سالم مغز پشتیبانی می کند و کمبود آن می تواند موجب مه مغزی شود. در صورت وجود آلرژی به برخی مواد غذایی مانند لبنیات، بادام زمینی، شیرین کننده های مصنوعی و مونوسدیم گلوتامات که نوعی افزودنی غذایی جهت افزودن عطر و طعم است، بهتر است از مصرف آن ها خود داری شود.

روش های درمان مه مغزی کدام اند؟

درمان مه مغزی به علت آن بستگی دارد، به طور مثال اگر فرد دچار کم خونی باشد، مکمل های آهن باعث افزایش تولید گلبول های قرمز خون شده و در مقابل مه مغزی را کاهش دهد، در صورتی که فرد دچار بیماری خود ایمنی باشد، پزشک برای بهبود التهاب و یا سرکوب سیستم ایمنی کورتون یا داروهای دیگری را تجویز می کند. در برخی موارد برای درمان و رهایی از مه مغزی باید مواد مغذی بیشتری مصرف کرد و یا به فکر بالا بردن کیفیت خواب بود. از سویی نیز ممکن است با تغییر دارو وضع بیمار بهبود یابد.

برخی درمان های خانگی نیز می تواند در بهبود مه مغزی مؤثر باشد، از جمله:

• همان طور که گفته شد کم خوابی خود عاملی در کاهش توجه و تمرکز است. خواب منظم و بین 8 تا 9 ساعت در شب نقش مهمی در سلامتی دارد. پژوهش ها نشان داده است که نور ابزار های الکترونیکی با تغییر در میزان ملاتونین، باعث ایجاد اختلال در سیکل خواب می شوند، از سویی دیگر خواب کوتاه بین 15 تا 20 دقیقه در طول روز نیز می تواند به هوشیاری و دریافت انرژی کمک کند، البته باید توجه داشت که خواب زیاد در طول روز خود باعث گیجی می شود.
• کنترل و کاهش استرس باعث بهبود بسیاری از بیماری ها می شود، از این رو برای کاهش آن می توان از گوش دادن به موسیقی، انجام فعالیت های ورزشی و یا انجام فعالیت های مورد علاقه، بهره برد.
• ورزش جذب خون و اکسیژن مغز را افزایش می دهد و از سویی باعث بهبود عملکرد خواب می شود، به طور متوسط 10 دقیقه ورزش روزانه جایگزین نیم میلی گرم کافئین بوده و باعث بهبود عملکرد ذهن و افزایش تمرکز و حافظه افراد می شود.
• تقویت قدرت مغز به طور مثال حل کردن معما
• انجام کارها و فعالیت های مورد علاقه

مصرف چه نوع موادی غذایی در کاهش مه مغزی مؤثر است؟

• مصرف میوه و سبزیجات تازه و چربی های سالم مانند چربی موجود در آجیل ها، زیتون و نارگیل می تواند در کاهش مه مغزی مؤثر باشد.
• همچنین باید توجه داشت که مواد غذایی که باعث بروز آلرژی می شوند را از سبد غذایی خود حذف کرد.
• همان طور که گفته شد ویتامین B12 می تواند باعث بهبود عملکرد مغز شود. از این رو مصرف مواد غذایی که دارای این ویتامین هستند می تواند به درمان مه مغزی کمک کند، این ویتامین در غلات، قارچ، ماهی سالمون، ماهی قزل آلا، ساردین، لبنیات و تخم مرغ یافت می شود.
• مصرف ویتامین D نیز باعث رفع افسردگی، تقویت کارکرد و رشد مغز، کاهش خطر ابتلا به سرطان روده، حمله قلبی، زوال عقل و مه مغزی می شود، این ویتامین به صورت اندک در مواد غذایی مانند زره تخم مرغ، جگر گوساله، لبنیات و غلات موجود است، اما برای دریافت مقادیر زیاد آن می توان از ماهی هایی همچون قزل آلا، خال مخالی و اره ماهی استفاده کرد.
• مصرف مواد دارای منیزیم می تواند با آرام کردن سیستم عصبی بدن و جلوگیری از هورمون کورتیزول به درمان مه مغزی کمک کند. منیزیم همچنین در بهبود میگرن مؤثر است، علاوه بر آن منیزیم در درمان فشار خون، دیابت و حفظ سیستم ایمنی بدن تأثیر گذار است. این ماده معدنی در مواد غذایی همچون آجیل ها، حبوبات، سبزیجات برگدار و موز موجود است.
• کاکائو دارای آنتی اکسیدان هایی است که باعث افزایش یادگیری، بهبود حافظه و تقویت قدرت کلی مغز می شود، برخی پژوهش ها نشان داده است که مصرف کاکائو زمانی که با ورزش ترکیب شود، اثر بیشتری خواهد داشت.
• اسفناج سرشار از لوتئین و آنتی اکسیدان است که از مغز در برابر آسیب رادیکال های آزاد و التهاب محافظت می کند. تحقیقات نشان داده است که سطح لوتئین در افراد مبتلا اختلال شناختی خفیف پایین است و در مقابل افزایش میزان لوتئین باعث تقویت یادگیری و حافظه می شود. برگ چغندر، کلم سبز، برگ کلم و زرده تخم مرغ سرشار از لوتئین هستند.
• رزماری با دارا بودن کارسونیک اسید باعث تقویت یادگیری و حافظه مکانی می شود. رزماری با کاهش استرس و جلوگیری از آسیب نورون ها از میزان مه مغزی می کاهد. تحقیقات نشان داده است که روزماری از فرد در برابر ابتلا به آلزایمر و سایر بیماری های عصبی محافظت می کند. کارسونیک اسید در گیاه مریم گلی یافت می شود.
• تخم مرغ با دارا بودن نوعی ویتامین B در تقویت حافظه و شناخت مؤثر است.
• زردچوبه با دارا بودن نوعی آنتی اکسیدان از ایجاد و تجمع پلاک های مرتبط با آلزایمر جلوگیری می کند. تحقیقات نشان داده است که این آنتی اکسیدان از آسیب دیدگی مغزی و کاهش شناختی جلوگیری کرده و باعث تحریک تولید سلول های جدید مغزی می شود.
• آووکادو سرشار از ویتامین E است. این ویتامین روند کاهش شناخت را در افراد مسن کندتر می کند، علاوه بر آن آووکادو حاوی چربی های اشباع نشده است که این چربی ها به جذب ویتامین های محلول در چربی موجود در اسفناج، برگ کلم و سایر سبزیجات برگدار کمک می کند.