کهن ‌الگو یا آرکی تایپ چیست؟ | آرکی تایپ چه مفهومی دارد؟

آرکی تایپ و یا الگوی ‌روانی در واژه ­نامه ‌های انگلیسی به معنی طرح یا الگوی اصلی و در حوزه روانشناسی به معنی کهن الگو آمده است. پایه­ گذاری کهن الگو در روانشناسی توسط کارل گوستاو یونگ صورت گرفت. از نظر او کهن ‌الگو ها، الگو هایی درونی بوده که بر رفتار، عکس ‌العمل ‌ها و نوع بودن شخص اثر می گذارند. کهن ‌الگو ها مربوط به داستان های اساطیری هستند و در ناخودآگاه فرد وجود دارند. این الگو ها احساسات و تصاویری جهانی را در وجود ما تحریک می کنند و بخشی از میراث جمعی انسان ها به شمار می ‌روند.

از آن جایی که این الگو ‌ها در تجربیات جمعی ما انسان ‌ها وجود دارند، زمانی که حتی برای اولین بار درباره آن ها می ‌شنویم به نظر ما آشنا می ‌آیند.
کهن الگو ها به چارچوب های ذهنی و درونی انسان ها مربوط می ‌شود که این چارچوب ‌ها توسط هر شخص جزئیات بیرونی و ظاهری پیدا می ‌کند. هوش، طبقه اجتماعی، خانواده، مذهب، ملیت، تجربیات زندگی، مشخصات ظاهری و دوره ‌ای که در آن زندگی می کنیم همه از جمله عوامل تأثیر گذار بر روی این جزئیات بیرونی هستند.

نگاه یونگ نسبت به کهن الگو ها چگونه می ‌باشد؟

کارل یونگ در تحقیقات خودش در خصوص ناخودآگاه انسان به تعاریفی متمایز از تعاریف زیگموند فروید دست یافت و ناخودآگاه را به بخش های جمعی و فردی تقسیم بندی کرد. او در ادامه ی تحقیقاتش نیز به این اصل دست یافت که تجربیات قدیمی که در ناخودآگاه جمعی انسان ذخیره شده اند، به وسیله ی کهن الگو ها نمایان می شوند که پس از این دست آورد او نظریه ی کهن الگوها را مطرح ساخت.

یونگ بر این باور است که ذهن انسان ‌ها همچون بدن آن ها دارای مشخصه های فردی از پیش تعیین شده ‌ای است، او این عناصر ساختاری اسطوره‌ ساز را کهن الگو می نامد و معتقد است که این الگو ها زمینه ‌ای برای بروز واکنش ‌های مشابه در مقابل محرک‌ هاییتعین شده هستند. یونگ معتقد است که کهن الگو انتهای ذهن انسان قرار دارد و بیان می‌کند که به صورت آشکار سخن نمی‌گوید، بلکه به زبان نماد سخن می ‌گوید که ممکن است به صورت خواب و یا اسطوره بروز کند.

یونگ می گوید که کهن الگو ها در رویا های انسان ها آشکار می شوند و خواب ‌ها «اسطوره های شخصی شده» و اسطوره ها «خواب های جمعی» هستند. یونگ بر این باور است که کهن ‌الگو ها به وسیله هنر، رویا و اسطوره برای انسان ها قابل دسترس هستند. از نظر او شباهت هایی میان این سه عامل وجود دارد. همان طور که پیش تر گفته شد کهن الگو ها برای ما آشنا هستند، زیرا بخشی از میراث جمعی انسان ‌ها محسوب می ‌شوند. امروزه اسطوره های 3000 سال پیش یونان باستان بار ها نقل می ‌شوند. انسان با شناختن این کهن الگو ‌ها می ‌تواند خود را بهتر بشناسد و از خود و دیگران آگاهی بیش تری کسب کند.

کهن ‌الگو ها، الگو های اولیه­ ی موجود در انسان هستند و در برخی افراد برخی الگو ها دارای قدرت بیش تری هستند، مانند درک زمان، هماهنگی فیزیکی و علاقه به موسیقی. استعداد موسیقی در همه‌ ی انسان ها وجود دارد، اما در افرادی همچون موتسارت این ویژگی به گونه ‌ای قدرتمندتر دیده می ‌شود. ممکن است افراد از ابتدای شناخت خود کهن الگویی مشخص را در خود فعال ببینند و گاه ممکن است این کهن الگو در سنین میان‌ سالی در آن ‌ها خاموش شود.

نمونه هایی از کهن الگو یونگ

پرسونا

به صورت خلاصه می توان این را گفت که پرسونا در نظریه ی یونگ تصویری فریب دهنده معنی شده است که انسان ها از پرسونا یا همان نقاب برای آن که کمی خود را متفاوت تر نشان دهند، استفاده می کنند. اگر این نقاب نیز به صورت همیشگی بر چهره ی افراد باشد و دائما در نقش باشند، به همان صورتی که می تواند مفید عمل کند به همان نسبت نیز مضر و مخرب عمل می کند.

آنیما و آنیموس 

در نظریه ی یونگ انسان ها دو بعد زنانگی و مردانگی را در روان خود دارند که بسته به جنسیت شان، بعد متناسب با جنس خود را بیشتر زندگی می کنند. انسان هم هورمون های مخصوص خود و هم هورمون های مختص به جنس مخالف را در بدن تولید می کند که این خصوصیات به انسان کمک می کند تا جنس مخالف خود را هر چه بهتر درک کرده و همچنین به بقای وجودیت بشر نیز کمک شایانی می کند افزون بر این افراد باید هر دو بعد زنانگی و مردانگی را در خود پرورش دهند تا بلکه به رشد کامل روانی خود کمک کنند.

سایه

طبق نظریه ی پروفسور یونگ، بخشی از وجود انسان از طریق موانع بیرونی و یا توسط خود فرد سرکوب می شود و در ذهن ناخودآگاه سایه ها را تشکیل می دهد.
ابعادی که افراد گمان می برند در نظر خانواده و یا دوستان شان غیر قابل قبول است را سرکوب کرده و از دسترس روان خودآگاه خارج می سازند و از رویارویی با آن ها هراس دارند. سایه آدمی می تواند صفاتی چون، تنبل بودن، ضعیف بودن و منتقد بودن باشد که انسان ها از آن ها فرار می کنند. از نظر یونگ اشخاص باید سایه های وجود را رام سازند تا بتوانند کنترل زندگی را در دست بگیرند و اگر هم که افراطی جلوی بروز سایه ها گرفته شود، سایه فوران کرده و کنترل روان را در دست می گیرند.

به زبان ساده تر باید صفات بد را پذیرفت و در جهت بهبود آن ها قدم برداشت.

کهن الگوی زئوس

در داستان یونانی، هنگامی که جهان بین سه فرزند به نام های زئوس، پوزیدون و هادس تقسیم می شد، آسمان ها به زئوس، دریا به پوزیدون و همچنین دنیای زیر زمین به هادس رسید.

یکی از فرمان روایان قدرتمند زئوس بود که به صورت خلاصه می توان این را گفت هنگامی که انسان قدرت طلب است و دوست دارد که حکم فرمانی کند، همانند کهن الگوی زئوس فعالیت دارد.

مردانی که کهن الگوی زئوس در آن ها فعالیت بیشتری دارد، افرادی هستند که دوست دارند قدرت شان را به دیگران نشان دهند. این افراد علاقه ای به کار کردن برای دیگران نداشته و ترجیح می دهند که به دیگران دستور دهند. این دسته از افراد در فضای تجارت به خوبی عمل کرده و جذب افرادی می شوند که با قدرت بوده و با آن ها همکاری می کنند. این دسته از افراد در بازی پول و قدرت کمی بی رحم بوده و سعی می کنند که حتی با رقیبان توانمند خود گاها دوستی برگزینند.

افراد با این کهن الگو، ازدواج را چون منبع قدرت در نظر می گیرند که گاها نیز بر خلاف احساس قلبی شان می توانند با زنانی وصلت کنند که به آن ها در رسیدن به اهداف شان یاری برسانند. زئوسی ها از فرزندان خود توقع حرف شنوی دارند و محیطی مرد سالارانه را در خانه می سازند.

کودکانی که کهن الگوی زئوس در آن ها فعال است مصمم هستند و سعی در به نمایش گذاشتن ویژگی های خود دارند، بسیار عملگرا هستند و به کار هایی چون مطالعه علاقه ی چندانی نشان نمی دهند. کودکان زئوسی برون گرا بوده و به والدین خود دستور می دهند.

در سال های نوجوانی و جوانی هم افرادی کاریزماتیک می شوند که در هم سالان خود نقش رهبر را ایفا می کنند و در جذب جنس مخالف نیز بسیار توانمند عمل می کنند. به صورت کل افراد با این کهن الگوۀ،، جذاب، پرشور و قدرت طلب هستند و اگر به صورت افراطی کنترل رفتارشان را به زئوس بسپارند نیز افرادی رباتی شکل و بی احساس بار می آیند.

عقابی که همراه زئوس است نشان دهنده توانایی درک و عمل سریع، تیز بینی و دقت در این گونه مردان است و یا هرمس که به عنوان راهنمای روح و راه‌ های ناشناخته، تماس گیرنده و پیام آور شناخته می ‌شود و افرادی که این الگو در آن ها غالب است مدام در پی فرصت های تازه هستند و ثبات را سخت می ‌بینند.

اگر چه زئوس و هرمس دو الگوی متفاوت هستند، اما ممکن است هر دوی آن ‌ها در یک فرد وجود داشته باشد و در صورتی که فرد به تعادل برسد قادر است هم زمان مهارت برقراری ارتباط هرمس و اقتدار زئوس را دارا باشد، هم چنین ممکن است در او تقابلی بین این دو کهن الگو وجود داشته باشد مثلاً فرد از مشکلی روانی رنج می ‌برد که در آن زئوس به دنبال قدرت است و هرمس نیاز به آزادی دارد. از دیدگاه غرب برخی از این کهن ‌الگو ها نسبت به سایرین ارزشمند تر بوده و طرفداران بیش تری نسبت به سایر الگو ‌ها دارد مانند، هیجانی بودن پوزیدون و تمرکز ‌هادس که ممکن است باعث تبعیض میان این کهن ‌الگو ها شوند. این تبعیض بر فرد نیز تأثیر می گذارد و وی برخی از آن ها را در خود سرکوب می ‌کند تا در اجتماع فردی ارزشمند محسوب شود.

نقش آرکی تایپ ها بر انسان ها چگونه است؟

انسان با آگاهی از تفاوت ها و تناقض های میان کهن ‌الگوهای درون خود و مقایسه آن ‌ها با نقش ‌هایی که دارد می ‌تواند هنگام رسیدن به پوچی و بی ‌معنایی در زندگی به خود کمک کند. انسان ها در تضاد بین کهن ‌الگو و انتظارات دیگران و مشابهت با سایرین قرار گرفته ‌اند. کهن ‌الگو همان ویژگی ‌های منحصر به فرد و تمایلات درون انسان است که او را از دیگران متمایز می ‌کند.

نقش آرکی تایپ ها بر شغل افراد

برای نمونه اگر فرد همانند هرمسِ پیام ‌آور باشد، طبیعت او به گونه ‌ای است که باید در حرکت باشد و در یک شرکت تجاری مشغول به کار باشد و یا فروشندگی را انتخاب کند و از حرفه خود راضی باشد، ولی اگر مانند هفایسوس که صنعت گر و مخترع است، باشد، می تواند مدت زمان زیادی را صرف انجام کارهایش کرده و از آن لذت ببرد، اما در صورتی که شغل وی با کهن ‌الگوی درونی او هماهنگی و مطابقت نداشته باشد با وجود داشتن درآمد زیاد، از حرفه خود راضی و خرسند نخواهد بود. شغل فرد تنها زمانی می ‌تواند به منبع شادی و رضایت درونی تبدیل شود که هماهنگ با ماهیت و طبیعت کهن ‌الگوی درونی وی باشد.‌

همین تفاوت در کهن الگو ها باعث تفاوت در زندگی شخصی نیز می ‌شود. فردی که دارای کهن ‌الگوی دیونوسوس است از لحظات زندگی اش لذت می ‌برد و در لحظه بودن برای او از هر چیز دیگری با اهمیت تر است، در مقابل فردی با کهن ‌الگوی آپولو دارای مهارت ‌های فنی است.

از این رو می ‌توان گفت کهن ‌الگوها، الگو های غالب رفتاری و احساسی هستند و شناخت آگاهانه آن ها به انسان ها کمک می کند بهتر خود را شناخته و معنایی واقعی در کار هایی که انجام می دهند، بیابند از سوی دیگر عدم آگاهی از این انرژی ها مخرب بوده و درک نادرست آن ها ممکن است به انسان آسیب برسانند.

در این مقاله به مفهوم کهن ‌الگو پرداخته شد و دریافتیم که این الگو ها از ابتدا در انسان ها وجود داشته ولی در برخی افراد نیاز به فعال شدن دارند و کهن ‌الگو های متفاوت در افراد باعث بروز رفتار و احساسات متفاوتی از جانب آن‌ها می ‌شود و شناخت این الگو ها باعث شناخت خود می شود.